Thực trạng hoạt động của hộ kinh doanh ở Việt Nam

Kết quả đạt được

Hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay có sự phát triển mạnh mẽ và đóng góp lớn vào nền kinh tế quốc dân. Một số kết quả tiêu biểu có thể kể đến là:

Hộ kinh doanh chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số đơn vị kinh tế ở Việt Nam. Theo báo cáo của Cục Thống kê, tính đến hết tháng 7/2025, số lượng hộ kinh doanh tại Việt Nam là khoảng 6,036 triệu hộ, trong đó hơn 1,9 triệu hộ có đăng ký; trong đó, tính riêng 7 tháng đầu năm 2025, có gần 536.200 hộ kinh doanh thành lập mới (tăng gần 165% so với cùng kỳ năm 2024). Điều này cho thấy hộ kinh doanh ngày càng tăng, giúp tạo ra hàng triệu việc làm, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và các thành phố nhỏ, đóng góp lớn vào việc giảm nghèo và nâng cao thu nhập cho người dân.

Về đóng góp vào GDP quốc gia: Hộ kinh doanh chiếm khoảng 30% GDP của cả nước. Đây là một tỷ lệ khá lớn, phản ánh sự quan trọng của hộ kinh doanh trong việc thúc đẩy nền kinh tế, đặc biệt trong các lĩnh vực dịch vụ, thương mại và sản xuất nhỏ. Các hộ kinh doanh đã tạo ra một phần lớn giá trị gia tăng trong nền kinh tế, hỗ trợ cho sự phát triển của nền sản xuất trong nước.

Bên cạnh đó, hộ kinh doanh còn giúp tăng cường khả năng cạnh tranh cho thị trường trong nước. Hộ kinh doanh đóng góp vào việc tạo sự cạnh tranh trong thị trường hàng hóa và dịch vụ, giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa các loại hình kinh doanh. Điều này giúp người tiêu dùng có thêm sự lựa chọn và thúc đẩy sự đổi mới trong các sản phẩm và dịch vụ.

Một số hạn chế trong hoạt động của hộ kinh doanh

Tuy có nhiều đóng góp quan trọng, nhưng hộ kinh doanh hiện nay vẫn gặp phải không ít khó khăn và hạn chế.

Quy mô nhỏ, thiếu tính bền vững: Phần lớn hộ có vốn dưới 1 tỷ đồng, chủ yếu dựa vào vốn tự có hoặc vay mượn người thân, chủ yếu hoạt động theo hình thức gia đình. Điều này hạn chế khả năng mở rộng, phát triển và gia tăng năng suất lao động. Thêm vào đó, phần lớn các hộ kinh doanh không có chiến lược phát triển lâu dài, thiếu đầu tư cho công nghệ và nhân lực, nên rất khó duy trì sự cạnh tranh trong bối cảnh nền kinh tế hiện đại.

Khó khăn trong việc tiếp cận vốn: Phần lớn hộ kinh doanh ở Việt Nam có quy mô nhỏ, hoạt động mang tính gia đình nên thiếu tài sản có giá trị lớn để thế chấp vay ngân hàng. Theo Ngân hàng Thế giới, khoảng 70% hộ kinh doanh không thể vay vốn do thiếu tài sản đảm bảo, phải dựa vào vốn tự có hoặc vay mượn phi chính thức với lãi suất cao.

Thiếu minh bạch trong quản lý: Phần lớn các hộ kinh doanh không có hệ thống quản lý chuyên nghiệp, sổ sách kế toán thiếu minh bạch. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát chi phí và lợi nhuận, mà còn khiến việc tuân thủ các quy định pháp lý, thuế vụ gặp khó khăn. Hiện chỉ khoảng hơn 30% hộ kinh doanh có hệ thống kế toán đầy đủ để đảm bảo kê khai thuế chính xác.

Sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các doanh nghiệp và thương mại điện tử: Sự phát triển của các doanh nghiệp lớn và các sàn thương mại điện tử (như Shopee, Lazada, Tiki...) đang tạo ra một sức ép cạnh tranh lớn đối với hộ kinh doanh truyền thống. Các hộ kinh doanh nhỏ lẻ không có đủ nguồn lực để đầu tư vào công nghệ và chiến lược tiếp thị trực tuyến, khiến họ bị thu hẹp thị phần bởi các doanh nghiệp lớn.

Khó khăn trong việc tuân thủ pháp lý: Dù Luật Doanh nghiệp 2020 đã tạo điều kiện hợp pháp hóa hoạt động của hộ kinh doanh, nhiều hộ vẫn gặp vướng mắc trong việc tuân thủ quy định về thuế, bảo hiểm xã hội, quyền lợi người lao động do thiếu hiểu biết và nguồn lực thực hiện.

Nguyên nhân của những hạn chế là do: (1) Chế độ pháp lý và chính sách hỗ trợ chưa đầy đủ: Mặc dù có những chính sách khuyến khích và hỗ trợ hộ kinh doanh, nhưng chế độ pháp lý và các chính sách này vẫn chưa thực sự phù hợp với thực tế. Những quy định về thuế, bảo hiểm, và quản lý doanh thu đối với hộ kinh doanh còn khá phức tạp, gây khó khăn cho việc thực hiện; (2) Hạn chế về năng lực quản lý: Các hộ kinh doanh chủ yếu do cá nhân hoặc gia đình tự điều hành, thiếu kiến thức và kỹ năng quản lý chuyên nghiệp. Việc thiếu sự đầu tư vào đào tạo quản lý, nâng cao năng lực lãnh đạo đã khiến nhiều hộ kinh doanh không thể phát triển bền vững.

Giải pháp phát triển hộ kinh doanh trong thời gian tới

Hộ kinh doanh đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, nhưng để phát huy tối đa tiềm năng của hộ kinh doanh, cần giải quyết các vấn đề khó khăn và phát huy tiềm năng của hộ kinh doanh, có thể áp dụng các giải pháp sau:

Cải thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ: Cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động của hộ kinh doanh, đảm bảo các chính sách thuế, bảo hiểm xã hội, và pháp lý minh bạch, dễ áp dụng. Đặc biệt, cần có những chính sách hỗ trợ cho hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhằm giúp họ nâng cao khả năng quản lý và tiếp cận vốn.

Hỗ trợ phát triển kỹ năng quản lý và chuyển đổi số: Chính phủ và các tổ chức xã hội cần tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn về quản trị doanh nghiệp, marketing trực tuyến, và kỹ năng quản lý tài chính cho các chủ hộ kinh doanh. Đồng thời, cần thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động kinh doanh, hỗ trợ các hộ kinh doanh tham gia vào các sàn thương mại điện tử và áp dụng các công nghệ mới để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Đơn giản hóa thủ tục vay vốn: Ngân hàng và các tổ chức tín dụng cần có những chính sách riêng dành cho hộ kinh doanh nhỏ, giúp họ dễ dàng tiếp cận nguồn vốn. Cần có các gói tín dụng ưu đãi, với lãi suất thấp và thủ tục đơn giản để hộ kinh doanh có thể phát triển bền vững.

Tăng cường hỗ trợ từ các tổ chức xã hội và cộng đồng: Cần xây dựng mạng lưới hộ kinh doanh, tạo cơ hội cho các hộ kinh doanh chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ nhau. Đồng thời, các hiệp hội, tổ chức phi chính phủ cần đóng vai trò cầu nối giữa hộ kinh doanh và các cơ quan nhà nước, hỗ trợ họ trong việc tuân thủ quy định pháp lý và giải quyết các vấn đề phát sinh./.

Xuân Thanh

Nguồn: Trung tâm Thông tin kinh tế, tài chính và thống kê