Nhìn lại những thành tựu quan trọng đã đạt được trong phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi khi chưa sáp nhập 

Vùng đồng bào DTTS và miền núi tỉnh Quảng Trị (cũ) có diện tích hơn 313 nghìn héc-ta, chiếm 68% diện tích đất tự nhiên của tỉnh. Toàn vùng có 47 xã, thị trấn ở các huyện Đakrông, Hướng Hóa, Gio Linh, Cam Lộ, Vĩnh Linh với khoảng 95 nghìn người dân đồng bào DTTS và miền núi Vân Kiều, Pa Cô sinh sống. Còn tại Quảng Bình (cũ), vùng đồng bào DTTS và miền núi tập trung chủ yếu ở các huyện Minh Hóa, Tuyên Hóa, Bố Trạch, Quảng Ninh và Lệ Thủy, nơi có địa hình sâu, vùng biên giới và điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn; DTTS sinh sống tại đây chủ yếu là các dân tộc Bru-Vân Kiều (gồm Vân Kiều, Trì, Khùa, Ma Coong) và Chứt (gồm Sách, Mày, Rục, Arem, Mã Liềng).

Xác định việc phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi là một trong những nhiệm vụ quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Trong thời gian qua, tỉnh Quảng Trị và Quảng Bình (cũ) đã tập trung chỉ đạo quyết liệt, huy động toàn bộ hệ thống chính trị vào cuộc, huy động tối đa các nguồn lực của Trung ương, địa phương, cộng đồng và người dân, các nguồn xã hội hóa để thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu giảm nghèo bền vững.

Qua việc triển khai quyết liệt, đồng bộ những giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, cùng với sự chung tay, hỗ trợ, sẻ chia của cộng đồng đã tác động tích cực đến phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi trên địa bàn tỉnh Quảng Trị và Quảng Bình (cũ), tạo điều kiện cải thiện đời sống vật chất, tinh thần cho người nghèo.  

Trong đó, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025 do Thủ tướng Chính phủ ban hành kèm theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg năm 2021, đã được thực hiện hiệu quả trên phạm vi toàn tỉnh Quảng Trị và Quảng Bình (cũ), trọng tâm là các địa bàn các xã, thôn vùng đồng bào DTTS và miền núi; trong đó, nguồn lực của Chương trình được ưu tiên đầu tư cho các địa bàn đặc biệt khó khăn (xã đặc biệt khó khăn, thôn đặc biệt khó khăn), xã an toàn khu thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi. Đảm bảo các đối tượng hướng đến gồm: (1) Xã, thôn vùng đồng bào DTTS và miền núi; (2) Hộ gia đình, cá nhân người DTTS; (3) Hộ gia đình, cá nhân người dân tộc Kinh thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo sinh sống ở xã, thôn đặc biệt khó khăn; (4) Doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, các tổ chức kinh tế hoạt động ở địa bàn các xã, thôn đặc biệt khó khăn.

Nguồn lực từ Chương trình mục tiêu quốc gia theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg đã góp phần hoàn thiện hệ thống giao thông vùng đồng bào DTTS và miền núi Quảng Trị

Từ nguồn ngân sách được cấp theo Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, tỉnh Quảng Trị (cũ) đã đầu tư xây dựng các công trình thiết yếu, nhờ đó bộ mặt nhiều xã DTTS và miền núi ở Quảng Trị được cải thiện, đời sống vật chất, tinh thần của người dân được nâng cao... Đối với tỉnh Quảng Bình (cũ), kết cấu hạ tầng vùng đồng bào DTTS và miền núi cũng được đầu tư tương đối đồng bộ (điện, đường, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, công trình nước sinh hoạt tập trung...), tạo nên một diện mạo mới, tạo điều kiện quan trọng cho vùng đồng bào DTTS và miền núi phát triển. Đến cuối năm 2024, 100% số xã vùng đồng bào DTTS và miền núi của tỉnh có đường ô tô về trung tâm xã được nhựa hóa, bê tông hóa; 100% xã có điện lưới quốc gia (tỷ lệ hộ dùng điện đạt trên 90%); 100% xã có trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở; 100% xã có trạm y tế; 100% xã được phủ sóng phát thanh, truyền hình, sóng di động đáp ứng nhu cầu thông tin liên lạc của người dân...

Đáng chú ý, việc phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi cũng đã góp phần vào thành tựu trong công tác giảm nghèo của đồng bào DTTS và miền núi tỉnh Quảng Trị và Quảng Bình (cũ) những năm qua, cụ thể: Đối với tỉnh Quảng Trị (cũ), tỷ lệ hộ nghèo vùng DTTS và miền núi năm 2022 là 49,51%, giảm còn 55,62% vào cuối năm 2024; đối với tỉnh Quảng Bình (cũ), tỷ lệ hộ nghèo vùng đồng DTTS và miền núi đến cuối năm 2024 là 52,88%, bình quân hàng năm giảm 6% (mục tiêu là từ 4,5 - 5%). 

Về đào tạo nghề cho lao động nông thôn, nhất là lao động vùng DTTS và miền núi luôn được tỉnh Quảng Trị (cũ) và tỉnh Quảng Bình (cũ) xem là giải pháp quan trọng góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội: (1) Đối với tỉnh Quảng Trị (cũ), thực hiện phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I (2021 - 2025), tỉnh đã phân bổ hơn 200 tỷ đồng triển khai Dự án 4 “Phát triển giáo dục nghề nghiệp, việc làm bền vững” để đầu tư cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đào tạo nghề, hỗ trợ khởi nghiệp, tư vấn và tạo việc làm. Trong giai đoạn 2021 - 2024, tỉnh Quảng Trị đã đào tạo nghề cho gần 5.000 lao động vùng đồng bào DTTS và miền núi, góp phần nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo ước đến cuối năm 2024 đạt 75,16% (đạt 100% kế hoạch đề ra); (2) Đối với tỉnh Quảng Bình (cũ), giai đoạn 2020 - 2023, đã có 1.943 người DTTS được đào tạo nghề, trong đó 122 người tham gia xuất khẩu lao động. 

Bên cạnh những kết đạt được nêu trên, vùng đồng bào DTTS và miền núi của tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị (cũ) - nay là tỉnh Quảng Trị mới, vẫn còn những khó khăn, thách thức, đó là: Kinh tế còn chậm phát triển, thu nhập người dân chưa cao, mặt bằng dân trí thấp; cơ sở hạ tầng đã được đầu tư nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu; chất lượng nguồn nhân lực còn thấp, lực lượng lao động phần lớn chưa được đào tạo; hệ thống y tế còn nhiều bất cập; đời sống của đồng bào DTTS và miền núi vẫn còn rất khó khăn, sự chênh lệch về mức sống giữa các vùng, giữa các tộc người còn lớn... 

Không gian, động lực mới cho thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi nhanh và bền vững 

Quảng Bình và Quảng Trị là 2 địa phương mới được sáp nhập thành tỉnh Quảng Trị và đi vào vận hành theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp kể từ ngày 01/07/2025, tạo nên không gian mới, động lực mới cho Quảng Trị phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững hơn, trong đó có thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi. Để tận dụng hiệu quả từ không gian mới và động lực mới sau sáp nhập trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi trên địa bản tỉnh Quảng Trị, có thể tham khảo một số giải pháp sau đây:

Thứ nhất, tỉnh Quảng Trị cần tổ chức triển khai hiệu quả hơn các chương trình, chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi trong thời gian tới. Đặc biệt, trong thời gian tới, cần đẩy mạnh phân quyền, phân cấp cho địa phương trong xây dựng, tổ chức thực hiện Chương trình phù hợp với điều kiện, đặc điểm, tiềm năng, thế mạnh, bản sắc văn hóa, phong tục tập quán tốt đẹp của các dân tộc, các vùng miền gắn với củng cố quốc phòng, an ninh.

Thứ hai, thực hiện đa dạng hóa nguồn vốn để thực hiện Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, trong đó ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng và có ý nghĩa quyết định; có giải pháp huy động hợp lý các nguồn vốn ODA. Tăng cường huy động thêm các nguồn đóng góp hợp pháp của các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong nước và nước ngoài.  

Thứ ba, trên cơ sở nguồn lực huy động được, tỉnh Quảng Trị cần tập trung phát triển kinh tế, giáo dục, y tế, văn hóa. Trong đó: Thực hiện cơ chế hỗ trợ tạo sinh kế cho hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo thông qua dự án được cấp có thẩm quyền phê duyệt dựa trên quy hoạch, kế hoạch, đề án chuyển đổi cơ cấu sản xuất của địa phương; ưu tiên hỗ trợ cho các hộ dân tộc thiểu số là hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo tự nguyện đăng ký tham gia dự án thông qua nhóm hộ, cộng đồng; Củng cố vững chắc chất lượng phổ cập giáo dục tiểu học, nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục - đào tạo. Tăng cường số lượng, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên vùng đồng bào DTTS và miền núi, trong đó chú trọng tăng dần số lượng giáo viên là người DTTS và miền núi; thực hiện tốt chính sách hỗ trợ đối với học sinh, sinh viên người DTTS và miền núi; Nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe ban đầu, phối hợp thực hiện tốt chính sách bảo hiểm y tế cho đồng bào. Đào tạo giáo viên, cán bộ y tế người DTTS và miền núi; Thực hiện tốt cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, giữ gìn phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc gắn với phát triển du lịch.

Thứ tư, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội tỉnh cần tiếp tục tập hợp khối đại đoàn kết các dân tộc, đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước trong vùng đồng bào DTTS và miền núi, các tầng lớp nhân dân; tăng cường vai trò của các già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, người có uy tín trong cộng đồng dân cư để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ năm, tỉnh Quảng Trị cần kết hợp tốt việc phát triển kinh tế - xã hội với bảo đảm quốc phòng - an ninh các địa bàn xung yếu tại vùng đồng bào DTTS và miền núi. Có cơ chế khuyến khích nhân dân, các tổ chức quần chúng tham gia vào kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chính sách, chương trình, dự án ở đồng bào DTTS và miền núi. 

Với tinh thần yêu nước, truyền thống đoàn kết, dũng cảm, bất khuất trong đấu tranh, cần cù trong lao động, cùng với sự quan tâm lãnh đạo sâu sát Tỉnh ủy, chính quyền các cấp, sự quan tâm giúp đỡ của toàn xã hội, thời gian tới, vùng đồng bào DTTS và miền núi tỉnh Quảng Trị sẽ hoàn thành các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, góp phần xây dựng và phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi Quảng Trị giàu đẹp.

 TS. Ngô Xuân Thanh

Tài liệu tham khảo

1. Báo điện tử nhân dân (2024), Quảng Trị, Đa dạng hóa sinh kế, tạo động lực giảm nghèo bền vững. 

2. Báo điện tử Quảng Bình (2024), Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Bình lần thứ IV.

3. Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030; giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025.

4. Trang thông tin điện tử Trường Chính trị Quảng Bình (2025), Giải pháp phát triển đội ngũ cán bộ DTTS ở tỉnh Quảng Bình hiện nay.