1. Thực trạng phát triển các tập đoàn kinh tế tư nhân ở Việt Nam

Trên thế giới, các cường quốc kinh tế có đặc điểm chung là luôn sở hữu những tập đoàn, công ty tư nhân đóng vai trò đầu tàu, là nền tảng đảm bảo sự phát triển vững mạnh của quốc gia. Những thương hiệu nổi tiếng thế giới như Amazon, GE, Apple, Facebook, Microsoft, IBM, Citygroup... là biểu tượng sức mạnh của nền kinh tế Hoa Kỳ, đang dẫn đầu nhiều ngành công nghiệp và dịch vụ hiện đại, có tầm ảnh hưởng đến xu hướng phát triển công nghệ của nhân loại. Trong khi các Chaebol, Keiretsu là điển hình cho sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản, Hàn Quốc. Tỷ lệ đóng góp trên GDP của khu vực kinh tế tư nhân tại các quốc gia phát triển luôn ở mức cao. 

Tại Việt Nam, cùng với quá trình phát triển của đất nước, các TĐKT tư nhân đang ngày càng khẳng định vai trò và đóng góp to lớn cho nền kinh tế, trở thành lực lượng chủ lực trong các lĩnh vực như du lịch, chế biến thực phẩm, công nghệ viễn thông... Ở mỗi lĩnh vực kinh tế - xã hội đều có dấu ấn của những TĐKT tư nhân lớn như Sun Group, Vingroup, Thaco, Masan, FPT, Hòa Phát… Đây được coi là những chú “sếu đầu đàn”, có vai trò đầu tàu dẫn dắt và tạo “bệ đỡ” cho khu vực kinh tế tư nhân. 

Các TĐKT tư nhân đã và đang ngày càng khẳng định vai trò, vị thế khi tham gia vào những lĩnh vực khó như cơ sở hạ tầng và ngày càng giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế cũng như trên trường quốc tế. Một số TĐKT tư nhân đã xây dựng sân bay, cảng biển quốc tế trị giá hàng nghìn tỷ đồng; sản xuất ô tô, tham gia vào lĩnh vực hàng không... Điển hình, Tập đoàn Sun Group đầu tư hoàn thiện 3 công trình trọng điểm: Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn, Cảng tàu khách quốc tế Hạ Long, Cao tốc Hạ Long - Vân Đồn và đang đầu tư cao tốc Vân Đồn - Móng Cái. 

 Trong lĩnh vực sản xuất ô tô, suốt mấy chục năm qua, lực lượng kinh tế nhà nước đã không thể thực hiện được khát vọng ô tô “made in Vietnam” thì đến nay, các TĐKT tư nhân như Thaco, VinFast đã có thể tự sản xuất ô tô, thậm chí, ô tô Vinfast còn xác lập 3 kỷ lục thế giới, gồm: Chỉ cần 21 tháng để hoàn tất việc xây dựng nhà xưởng, lắp đặt dây chuyền sản xuất để đi vào sản xuất hàng loạt; cho ra xe mẫu chỉ sau 11 tháng từ khi khởi công nhà máy; cho ra xe thương mại sau chưa đầy 2 năm. Hơn nữa, tổ hợp nhà máy sản xuất ô tô, xe máy điện VinFast quy mô sản xuất 500 nghìn m2 tại khu kinh tế Đình Vũ - Cát Hải (thành phố Hải Phòng) và nhà máy sản xuất điện thoại VinSmart của Tập đoàn Vingroup cũng là những điển hình cho đầu tư tư nhân, góp phần tạo động lực mới cho tăng trưởng kinh tế địa phương và đất nước.

Bên cạnh đó, các TĐKT tư nhân đã tham gia vào những lĩnh vực trước đây độc quyền nhà nước như hàng không với Vietjet Air, Bamboo... góp phần làm cho thị trường hàng không cạnh tranh hơn và tạo điều kiện cho nhiều người dân tiếp cận được và được hưởng lợi. Những quần thể du lịch, vui chơi giải trí do các TĐKT tư nhân xây dựng cũng đang góp phần khẳng định Việt Nam là địa chỉ du lịch “đáng đến” tầm cỡ quốc tế. Những TĐKT tư nhân như Sun Group, Vingroup, FLC đã kiến tạo nên các công trình, dịch vụ, sản phẩm du lịch độc đáo và đa sắc xứng tầm quốc tế như: BaNa Hill, cầu Vàng, Khu du lịch nghỉ dưỡng Vinpearl, FLC; Lễ hội pháo hoa quốc tế Đà Nẵng; chuỗi Carnival đường phố khắp các tỉnh thành Hà Nội, Hạ Long, Sầm Sơn, Đà Nẵng… đóng góp không nhỏ cho sự phát triển của ngành du lịch Việt.

Như vậy, các TĐKT tư nhân không chỉ dẫn đầu ở các lĩnh vực hoạt động trong nước mà đã và đang xây dựng, phát triển thành công những sản phẩm, công trình mang tầm vóc khu vực và thế giới, giúp thăng hạng vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Nhiều tập đoàn được định giá lên đến hàng chục, hàng trăm triệu USD, thậm chí cả tỷ USD. 

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, phát triển TĐKT tư nhân ở Việt Nam thời gian qua còn một số tồn tại, hạn chế:

Số lượng doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân đông đảo và phát triển năng động, song thống kê cho thấy cấu trúc kinh tế Việt Nam vẫn dựa chủ yếu 2 động lực chính là kinh tế hộ gia đình, đóng góp hơn 31% GDP và doanh nghiệp nhà nước với 28% GDP, doanh nghiệp tư nhân mới chiếm phần nhỏ 10% GDP. Bên cạnh đó, số lượng TĐKT tư nhân lớn chưa nhiều, trong gần 1% doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân có quy mô lớn thì chỉ có 0,01% doanh nghiệp có trên 5.000 lao động; tỷ lệ TĐKT tư nhân trong các bảng xếp hạng khu vực và thế giới còn ít (Lê Minh Hương, 2021).

Các TĐKT tư nhân chưa thể hiện rõ vai trò tạo kết nối và hình thành các chuỗi giá trị với các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước. Các TĐKT tư nhân chủ yếu tạo ra những mạng lưới liên minh mạnh trong nội tại, cục bộ và gần như chưa kết nối với khối doanh nghiệp bên ngoài. Vì vậy, liên kết, hợp tác giữa các TĐKT tư nhân với các doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN còn hạn chế. 

Các TĐKT tư nhân chưa có vị trí thống lĩnh trong nền kinh tế. Các TĐKT tư nhân trong nước đang nổi lên như những tác nhân quan trọng trong nền kinh tế và cơ bản không hoạt động và cạnh tranh trong cùng một ngành với các doanh nghiệp nhà nước. Thị phần doanh thu của các TĐKT tư nhân trong ngành tương ứng khoảng 5 - 27% và các tập đoàn lớn nhất chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ hơn là trong các ngành độc quyền tự nhiên hay mạng lưới hạ tầng[1].

Chi tiêu của các TĐKT tư nhân cho đổi mới sáng tạo còn thấp. Theo Bảng điểm đầu tư R&D công nghiệp Liên minh châu Âu (EU) năm 2024, trong số 2.000 công ty hàng đầu trên toàn thế giới có mức đầu tư R&D cao nhất, Hoa Kỳ và Trung Quốc dẫn đầu, chiếm 60% tổng số công ty và 60% tổng đầu tư - gần 748 trong số 1.257 tỷ EUR. Tiếp theo là Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Đức. Việt Nam chỉ có một công ty trong top 2.000, với mức đầu tư gần 100 triệu euro - một con số rất khiêm tốn[2].

Cơ chế, chính sách phát triển TĐKT tư nhân còn bất cập. Trong đó, chưa có hành lang pháp lý riêng cho TĐKT tư nhân; các chính sách hỗ trợ không đồng bộ, thiếu tính dài hạn; thủ tục hành chính, quy định pháp luật thay đổi nhanh, khó dự báo và các yếu tố như nhân lực, kết cấu hạ tầng, khoa học công nghệ, thị trường vốn... chưa tương xứng với nhu cầu phát triển tập đoàn.

2. Giải pháp phát triển thành tập đoàn kinh tế tư nhân 

Tại Đại hội lần thứ XIII, Đảng tiếp tục khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng trong phát triển kinh tế và “khuyến khích hình thành, phát triển những TĐKT tư nhân mạnh”. Đồng thời nhấn mạnh “tạo mọi điều kiện thuận lợi để kinh tế tư nhân phát triển nhanh, bền vững, đa dạng cả về quy mô, chất lượng. Hình thành, phát triển những TĐKT tư nhân lớn trong nước, tiềm lực mạnh, có khả năng cạnh tranh khu vực, quốc tế gắn với xây dựng thương hiệu doanh nghiệp”. Mới đây nhất, tại Nghị quyết số 45/NQ-CP ngày 31/3/2023 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 10-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân; trong đó, đặt mục tiêu hình thành và phát triển nhiều TĐKT tư nhân mạnh, có tiềm lực, có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Vì vậy, trong thời gian tới, để khu vực kinh tế tư nhân vươn mình cùng dân tộc, cần tiếp tục đổi mới tư duy và hoàn thiện các chính sách theo hướng kiến tạo, thúc đẩy phát triển các TĐKT tư nhân. Trong đó:

Hoàn thiện khung khổ pháp lý; trong đó, quy định rõ bản chất pháp lý và mô hình TĐKT tư nhân; quy định rõ mô hình TĐKT tư nhân theo các cấp, số lượng cấp, quyền và nghĩa vụ của các thành viên, mối quan hệ giữa công ty mẹ, công ty con trong tập đoàn (trách nhiệm của công ty mẹ đối với công ty con; mức độ can thiệp của công ty mẹ đối với công ty con; cách thức hình thành quan hệ công ty mẹ - công ty con; giao dịch nội bộ, phân chia lợi ích…). Đồng thời, nghiên cứu ban hành các tiêu chí sử dụng cụm từ “tập đoàn” trong cách đặt tên doanh nghiệp tương xứng với bản chất, quy mô của một TĐKT tư nhân (về ngành nghề, vốn điều lệ, số lượng công ty con hoạt động trong những khâu, công đoạn then chốt trong ngành, lĩnh vực kinh doanh chính, tỷ lệ sở hữu vốn của công ty mẹ tại các công ty...). 

Ban hành cơ chế, chính sách hỗ trợ để hình thành một số TĐKT tư nhân có quy mô lớn có vai trò dẫn dắt ở một số ngành, lĩnh vực hoặc vùng hoặc vai trò là doanh nghiệp dẫn đầu trong chuỗi giá trị. Xây dựng chính sách khuyến khích và hỗ trợ một số TĐKT tư nhân trong một số ngành công nghiệp có tiềm năng xuất khẩu lớn hình thành các chuỗi sản xuất trong nước và quốc tế; hỗ trợ các TĐKT tư nhân tham gia vào những khâu, công đoạn quan trọng, có giá trị gia tăng cao trong chuỗi giá trị, mạng sản xuất toàn cầu.

Hỗ trợ các TĐKT tư nhân hình thành thương hiệu - tài sản. Cơ quan quản lý nhà nước cần định hướng chiến lược xây dựng thương hiệu đối với một số TĐKT lớn. Theo kinh nghiệm của Hàn Quốc và Nhật Bản, chiến lược xây dựng thương hiệu đối với các Chaebol và các Keiretsu bước đầu sẽ trở thành thương hiệu số 1 tại thị trường trong nước bằng chất lượng sản phẩm, dịch vụ và giá cả cạnh tranh để chinh phục người tiêu dùng trong nước, sau đó sẽ từng bước vươn ra thị trường khu vực và toàn cầu. Nhờ vậy mà Waltmart - nhà bán lẻ hàng đầu của Hoa Kỳ đã phải rút khỏi thị trường Hàn Quốc do không cạnh tranh được với Lotte. Tại Việt Nam, Vingroup cũng đang áp dụng chiến lược này khi một số tập đoàn của Thái Lan mua lại các siêu thị như Metro, BigC. Nhờ hình thành hệ thống chuỗi cung ứng nông sản từ hợp tác xã sản xuất - nhà phân phối - siêu thị với chiết khấu thấp hơn nhiều so với Metro, BigC, nên Vingroup có được lợi thế cạnh tranh so với tập đoàn Thái Lan ở thị trường nội địa. Bên cạnh định hướng chiến lược xây dựng thương hiệu, Nhà nước cần có cơ chế ưu tiên hỗ trợ các TĐKT từ chương trình “Thương hiệu quốc gia” nhằm đưa thương hiệu của các TĐKT tư nhân ở Việt Nam nhanh chóng hội nhập toàn cầu.

Tiếp tục thực hiện các chính sách xây dựng và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các công ty khởi nghiệp đổi mới sáng tạo sẽ bù đắp những thiếu hụt về đổi mới sáng tạo trong các TĐKT thông qua việc liên kết hình thành chuỗi; đồng thời việc ươm tạo và phát triển các công ty khởi nghiệp cũng có tiềm năng tạo ra những tập đoàn khổng lồ cho tương lai. Thực tế hiện nay những tập đoàn nổi tiếng toàn cầu như Facebook, Amazon của Hoa Kỳ; hay Tencent và Alibaba của Trung Quốc cách đây hơn chục năm đều là những công ty khởi nghiệp non trẻ. Trong khi đó, việc hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt là việc hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ phát triển thành các doanh nghiệp cỡ vừa, doanh nghiệp vừa phát triển thành các doanh nghiệp lớn sẽ góp phần tạo ra các thế hệ TĐKT tư nhân tiếp theo cho nền kinh tế.

Thúc đẩy các TĐKT tư nhân đầu tư cho đổi mới sáng tạo thông qua việc tạo điều kiện thuận lợi để TĐKT tư nhân hợp tác với viện nghiên cứu, trường đại học và các chuyên gia trong và ngoài nước; triển khai các chương trình đặt hàng nghiên cứu hoặc đồng tài trợ dự án R&D có tính ứng dụng cao; hỗ trợ các TĐKT tư nhân xây dựng trung tâm nghiên cứu trực thuộc doanh nghiệp./.

 ThS. Lê Minh Hương

Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính 

Nguồn: Trung tâm Thông tin kinh tế, tài chính và thống kê

Tài liệu tham khảo

1. IFC (2021), Nghiên cứu đánh giá khu vực kinh tế tư nhân kiến tạo tại thị trường Việt Nam: Tăng cường vai trò của khu vực tư nhân trong và sau đại dịch Covid-19: Cứu trợ, tái cấu trúc và phục hồi bền vững, Báo cáo tóm tắt, tháng 9/2021.

2. Lê Minh Hương (2017), Phát triển TĐKT tư nhân ở Việt Nam trong bối cảnh mới, Đề tài nghiên cứu cấp cơ sở, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính.

3. Nguyễn Phương Anh (2021), Tổng luận Phát triển các tập đoàn đầu tàu ở một số nước tiêu biểu và kinh nghiệm cho Việt Nam.

[1] WB (2021), Tăng cường vai trò của khu vực tư nhân trong và sau đại dịch Covid-19: Cứu trợ, tái cấu trúc và phục hồi bền vững, Báo cáo tóm tắt.
[2] https://www.ey.com/en_vn/insights/assurance/the-rising-era-demands-breakthroughs-in-r-and-d?utm.