Thành tựu ấn tượng

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025 được Quốc hội thông qua chủ trương tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021, có tổng kinh phí tối thiểu là 196.332 tỷ đồng (vốn ngân sách trung ương 39.632 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương 156.700 tỷ đồng). 

Để thực hiện Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021 của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 263/QĐ-TTg, ngày 22/02/2022 phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025. Mục tiêu tổng quát của Chương trình là tiếp tục triển khai Chương trình gắn với thực hiện có hiệu quả cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn, quá trình đô thị hóa, đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững; thực hiện xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu và NTM cấp thôn, bản; Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, thúc đẩy bình đẳng giới; xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đồng bộ và từng bước hiện đại, bảo đảm môi trường, cảnh quan nông thôn sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn, giàu bản sắc văn hóa truyền thống, thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Theo báo cáo của Văn phòng Điều phối NTM Trung ương, đến hết tháng 6/2025, cấp xã đã có 6.084/7.669 xã (79,3%) đạt chuẩn NTM, tăng 10,6% so với cuối năm 2021 và cơ bản hoàn thành mục tiêu cả giai đoạn 2021 - 2025 được giao); có 2.567 xã (42,4%) đạt chuẩn NTM nâng cao (tăng 2.064 xã so với cuối năm 2021, vượt mục tiêu cả giai đoạn 2021 - 2025 được giao) và 743 xã (12,3%) đạt chuẩn NTM kiểu mẫu (tăng 700 xã so với cuối năm 2021, vượt mục tiêu cả giai đoạn 2021-2025 được giao). Cấp tỉnh, có 12 tỉnh, thành phố đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM (đạt 70% mục tiêu cả giai đoạn 2021 - 2025 được giao). 

Phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn tiếp tục khẳng định vai trò then chốt, tạo nền tảng thúc đẩy thực hiện hiệu quả các mục tiêu xây dựng NTM theo hướng bền vững và toàn diện.

Ngày càng nhiều địa phương tập trung xây dựng mô hình xã NTM nâng cao, kiểu mẫu có bản sắc và gắn với thực tiễn sản xuất, sinh hoạt và đặc trưng văn hóa vùng, miền; những làng, xã xanh - sạch - đẹp, những “miền quê đáng sống” ngày càng xuất hiện nhiều hơn.

Cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với phát triển kinh tế nông thôn tiếp tục được triển khai đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm. Nhiều địa phương đã hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung gắn với vùng nguyên liệu và hệ thống logistics, giá trị sản xuất trên 1 ha đất nông nghiệp tăng bình quân 5 - 10% so với năm 2020.

Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) tiếp tục là điểm nhấn nổi bật trong phát triển kinh tế nông thôn (cả nước hiện có 16.543 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, tăng 12.056 sản phẩm so với năm 2020). Giá trị sản xuất trên 01 héc-ta đất nông nghiệp năm 2024 đạt 115,4 triệu đồng/héc-ta (tăng 1,1 lần với năm 2020). Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn năm 2024 đạt 54,07 triệu đồng/người/năm (tăng 28,7% so với năm 2020). Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều khu vực nông thôn năm 2024 còn khoảng 3,1%, giảm 4% so với năm 2020…

Chương trình phát triển du lịch nông thôn mặc dù mới được triển khai hơn 3 năm nhưng đã và đang tác động tích cực, góp phần thu hút ngày càng lớn du khách đến với các miền quê.

Bên cạnh đó, phong trào thi đua xây dựng NTM đã có sức lan tỏa rộng khắp trên tất cả các vùng, miền, lĩnh vực, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị, sự tham gia hưởng ứng tích cực của nhân dân, doanh nghiệp góp phần xây dựng NTM ngày càng giàu đẹp, văn minh và công tác giảm nghèo bền vững đạt kết quả tích cực trên nhiều tiêu chí.

Công tác tuyên truyền, vận động được đẩy mạnh, góp phần tích cực thay đổi nhận thức của người dân về xây dựng NTM và phấn đấu vươn lên thoát nghèo bền vững. Công tác phát hiện bồi dưỡng, nhân rộng điển hình tiên tiến được chú trọng thực hiện theo “4 khâu”: Phát hiện - bồi dưỡng - khen thưởng - nhân rộng.

Công tác sơ kết, tổng kết Phong trào thi đua được chú trọng, quan tâm, kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong triển khai, thực hiện.

Thực tiễn cũng cho thấy, việc xây dựng, tổ chức thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn là đúng, trúng, phù hợp, hiệu quả mang lại rất tích cực: Thứ nhất, góp phần cơ cấu lại, phát triển kinh tế đất nước theo hướng nhanh, bền vững. Thứ hai, cơ sở hạ tầng giao thông, thủy lợi, y tế, văn hóa, giáo dục, điện - đường - trường - trạm, diện mạo nông thôn, đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn được nâng lên toàn diện. Thứ ba, Việt Nam trở thành hình mẫu thế giới về thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ, trong đó có giảm nghèo, phát triển nông thôn, cung cấp nước sạch.

Đạt được các kết quả trên là do sự lãnh đạo của Đảng, thường xuyên, trực tiếp là Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đứng đầu là cố Tổng Bí thư; sự chung sức đồng lòng của cả dân tộc, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị; sự hợp tác của bạn bè quốc tế; phát huy sức mạnh tổng hợp trong mối quan hệ nông nghiệp - nông dân - nông thôn, phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân; phát huy nguồn lực thiên nhiên, nền văn hóa, văn minh lúa nước và phát huy nguồn lực con người, sự tham gia của người nông dân.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện. Cụ thể, một số vùng miền trên cả nước, nhất là vùng núi phía Bắc và Tây Nguyên, tỷ lệ đạt chuẩn NTM còn thấp (miền núi phía Bắc có 54,2% xã đạt chuẩn NTM, vùng Tây Nguyên có 63,8% xã đạt chuẩn NTM), vẫn còn 4 tỉnh thuộc vùng trung du miền núi phía Bắc có tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM dưới 30%; còn một số huyện nghèo không có xã NTM; có 03 tỉnh chưa có đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn NTM...

Mặt khác, ở nhiều vùng vẫn còn tình trạng đầu tư thiếu đồng bộ, chất lượng một số công trình hạ tầng thiết yếu sau khi đạt chuẩn, nhất là giao thông nông thôn nhiều nơi đang xuống cấp, thiếu duy tu bảo dưỡng thường xuyên. Tỷ lệ hộ dân ở nông thôn sử dụng nước sạch tập trung mới đạt 55%.

Đời sống văn hóa tinh thần và phúc lợi xã hội cho người dân nông thôn được quan tâm, nâng cao. Tuy nhiên, đang có sự chênh lệch mức hưởng thụ văn hóa và phúc lợi xã hội giữa các vùng miền, vùng sâu, vùng cao, vùng có đông đồng bào dân tộc thiểu số.

Giải pháp xây dựng nông thôn mới trong thời gian tới

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn tới cần bám sát vào Nghị quyết của Đảng và Chính phủ và những yêu cầu khách quan từ cuộc sống của cư dân nông thôn để nâng cao chất lượng Chương trình theo hướng phát triển bền vững. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện quy hoạch phát triển nông thôn phù hợp với quy hoạch tỉnh và quốc gia, nhằm phát huy lợi thế vùng, miền. Rà soát bổ sung quy hoạch các khu chức năng thúc đẩy phát triển nông thôn như công nghiệp chế biến nông sản, tiểu thủ công nghiệp, phát triển các hình thức kinh doanh mới như các ngành nghề dịch vụ logistic, phát triển du lịch nông thôn, đặc sản OCOP…, để phát huy lợi thế so sánh giữa các vùng, miền.

Theo định hướng phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng của dân tộc; Việt Nam sẽ tiếp tục thực hiện các chương trình, phong trào thi đua, kiên trì, kiên định để thực hiện bằng được mục tiêu xây dựng nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh như Nghị quyết Đại hội XIII đã đề ra và mục tiêu giảm nghèo toàn diện, bao trùm và bền vững.

Để đạt mục tiêu đề ra, cả hệ thống chính trị (cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội) cần tập trung thực hiện: (1) Đẩy mạnh hoàn thiện thể chế để phục vụ nông dân là trung tâm, là chủ thể, nông nghiệp là động lực, nông thôn là nền tảng của sự phát triển. (2) Đẩy mạnh phát triển hạ tầng chiến lược cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn (gồm hạ tầng giao thông, năng lượng, y tế, văn hóa, giáo dục, thể thao, hạ tầng số… theo hướng xanh và bền vững). (3) Đẩy mạnh xây dựng, phát triển yếu tố con người, cụ thể là nông dân phù hợp với giai đoạn cách mạng mới, sự phát triển mới, chính quyền địa phương 2 cấp, thực hiện “Bộ tứ trụ cột” theo 4 Nghị quyết của Bộ Chính trị (đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; hội nhập quốc tế trong tình hình mới; đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; phát triển kinh tế tư nhân). (4) Đẩy mạnh đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp phù hợp nhu cầu và sự hưởng thụ của người dân Việt Nam và người tiêu dùng thế giới; đa dạng hóa chuỗi cung ứng trong nông nghiệp; đa dạng hóa thị trường xuất khẩu nông nghiệp. 

Về phía người nông dân, cần thực hiện “3 tiên phong”: Tiên phong thoát nghèo và thi đua làm giàu từ bàn tay, khối óc, mảnh đất, khung trời, cửa biển; tiên phong xây dựng nông dân văn minh; tiên phong sản xuất xanh, bền vững, chuyển đổi số và đặc biệt là triển khai xây dựng nền kinh tế số, Chính phủ số, xã hội số, công dân số.

Bên cạnh đó, để triển khai chương trình xây dựng NTM trong giai đoạn tới, các bộ, ngành, các cấp cần tiếp tục quán triệt, thực hiện nghiêm túc, đồng bộ, hiệu quả sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng, của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đồng chí Tổng Bí thư; tập trung khẩn trương xây dựng các Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035 theo hướng tích hợp; đồng thời nghiên cứu, tham mưu phát động phong trào thi đua phù hợp; huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc trong tổ chức thực hiện với quyết tâm cao.

Về nguồn lực triển khai, cần coi trọng nguồn lực nhà nước đóng vai trò “vốn mồi”, dẫn dắt, kích hoạt mọi nguồn lực xã hội, kêu gọi đoàn kết, chung tay của tất cả mọi người, của doanh nghiệp, thúc đẩy hợp tác công tư. Bên cạnh đó, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách để giải phóng nguồn lực; đào tạo nhân lực; đầu tư hạ tầng; làm tốt các chính sách xã hội, bảo đảm an sinh, không để ai bị bỏ lại phía sau, không hy sinh tiến bộ, công bằng, an sinh xã hội và môi trường nông thôn để chạy theo tăng trưởng đơn thuần.

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn tới cần đảm bảo tiếp cận bình đẳng các nguồn lực phát triển (vốn, đất, nước, năng lượng, khoa học nghệ), các dịch vụ cơ bản, phúc lợi xã hội (dinh dưỡng, y tế, giáo dục, thể thao, văn hóa, thông tin, giao thông…), các cơ hội (học, làm việc, thị trường…) cho người dân nông thôn. Xây dựng các chính sách phúc lợi xã hội công bằng (nhà ở và nơi định cư, bảo hiểm chữa bệnh, chế độ hưu,…) cho người dân ở nông thôn. Nâng cao chất lượng giáo dục, y tế và chăm sóc sức khỏe; chất lượng đời sống văn hóa tinh thần của người dân để bảo đảm cho cư dân nông thôn được tiếp cận các dịch vụ cơ bản, phúc lợi xã hội tốt nhất, đồng thời bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống - của dân tộc.

TS. Ngô Xuân Thanh

Tài liệu tham khảo

1. Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025

2. Tài liệu Hội thảo tham vấn, lấy ý kiến góp ý định hướng Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới (NTM) và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035.

3. Báo Phụ nữ Việt Nam (2025), Xây dựng nông thôn mới hiện đại để vươn mình cùng đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển.