Hợp tác xã - Nền tảng liên kết, tạo sinh kế bền vững

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, Lai Châu đã xác định phát triển kinh tế tập thể, đặc biệt là HTX, là giải pháp cốt lõi để tạo việc làm, nâng thu nhập và giảm nghèo lâu dài. HTX không chỉ là tổ chức kinh tế của các hộ nông dân cùng ngành nghề, mà còn là môi trường để thành viên được tiếp cận vốn ưu đãi, áp dụng kỹ thuật mới, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất và cùng xây dựng thương hiệu sản phẩm.

Tính đến cuối năm 2024, toàn tỉnh có 363 HTX đang hoạt động hiệu quả, vốn điều lệ đăng ký hơn 1.199 tỷ đồng, thu hút 4.652 thành viên. Các HTX đã tạo việc làm thường xuyên cho 3.716 lao động, với thu nhập bình quân đạt khoảng 53 triệu đồng/người/năm. Doanh thu trung bình của mỗi HTX đạt khoảng 1,2 tỷ đồng/năm. Đây là con số đáng khích lệ nếu so với mặt bằng thu nhập của nhiều vùng nông thôn miền núi.

Đặc biệt, khi các HTX áp dụng chuyển đổi số, thương mại điện tử, đào tạo kỹ năng marketing và đầu tư máy móc, công nghệ mới, chất lượng sản phẩm được nâng lên rõ rệt, thị trường tiêu thụ mở rộng. Một số mô hình cho thấy hiệu quả rõ rệt như trồng chè, nuôi bò sinh sản, nuôi cá nước lạnh, phát triển cây dược liệu…

Sức bật từ các mô hình HTX tiêu biểu - Tác động rõ nét tới giảm nghèo

Tại xã Bum Tở, HTX Ứng Thìn được xem là hình mẫu phát triển kinh tế tập thể gắn với xây dựng nông thôn mới. HTX chuyên trồng và chế biến chè Shan tuyết cổ thụ kết hợp du lịch trải nghiệm, vừa tạo đầu ra ổn định cho nông sản, vừa quảng bá hình ảnh vùng cao. Mỗi năm, HTX cung ứng ra thị trường hàng chục tấn chè chất lượng cao, tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động với thu nhập 5 - 6 triệu đồng/người/tháng.

Mô hình chăn nuôi của HTX Dung Bảo ở xã Mường Than cũ, này là  xã Than Uyên (Nguồn: Báo Lai Châu)

Ở xã Than Uyên, mô hình chăn nuôi bò sinh sản do các HTX (điển hình như HTX Dung Bảo) đã thực hiện liên kết hỗ trợ các hộ gia đình trong vốn vay cộng đồng và kỹ thuật chăm sóc, từ đó đã giúp nhiều hộ nghèo tăng thu nhập gấp 2 - 3 lần so với trước. Người dân không còn đơn lẻ nuôi vài con bò mà hình thành đàn lớn, áp dụng quy trình chăm sóc khoa học, giảm rủi ro dịch bệnh và có đầu ra ổn định. 

Ngoài ra ở Than Uyên còn có mô hình phát triển nghề nuôi cá trên lòng hồ thủy điện của HTX Nông - Công nghiệp và Thương mại Du lịch Than Uyên (HTX Than Uyên), đã tạo việc làm ổn định cho khoảng 30 lao động, đảm nhiệm tất cả các khâu từ nuôi cá; sơ chế, chế biến cá. Qua đó, HTX Than Uyên đã trở thành một trong những mô hình HTX điển hình, thành công cả trong sản xuất và kinh doanh trong lĩnh vực thuỷ sản của Lai Châu. Mỗi ngày, trung bình HTX xuất bán từ 1,5 đến 2 tấn cá, doanh thu đạt hơn 3 tỷ đồng/tháng. Thu nhập bình quân đạt mức trên 10 triệu đồng/người/tháng.  HTX Than Uyên đã được bình chọn là một trong 150 đơn vị Hàng Việt Nam được người tiêu dùng yêu thích.

Mô hình nuôi cá lồng của HTX Nông lâm thủy sản Hà Dũng ở xã Mường Cang cũ, nay thuộc xã Than Uyên (Nguồn: Báo Lai Châu)

Tại một số vùng khác, HTX đã mạnh dạn đưa giống cá tầm, cá hồi vào nuôi nước lạnh, kết hợp với du lịch ẩm thực và bán sản phẩm online. Sự kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp và dịch vụ đã tạo ra giá trị gia tăng, đồng thời giữ chân lao động trẻ ở lại quê hương.

Sự phát triển mạnh mẽ của các HTX đã góp phần quan trọng vào kết quả giảm nghèo toàn tỉnh. Tỷ lệ hộ nghèo của Lai Châu giảm trung bình 3,94%/năm trong giai đoạn 2021 - 2024 (năm 2021 giảm 3,01%; 2022 giảm 3,68%; 2023 giảm 4,66%; 2024 giảm 4,42%). Đến cuối năm 2024, tỉnh còn 20.961 hộ nghèo (tương đương tỷ lệ còn 19,46%) và 10.053 hộ cận nghèo (tương đương tỷ lệ còn 9,33%).

Không chỉ thu nhập cải thiện, các chỉ tiêu về hạ tầng và dịch vụ xã hội cũng được nâng cao: 99 - 100% số xã có đường ô tô đến trung tâm, trạm y tế và trường học kiên cố; 98,3% trẻ em nghèo đi học đúng độ tuổi; 92% hộ nghèo sử dụng nước hợp vệ sinh. Những con số này cho thấy giảm nghèo ở Lai Châu không chỉ là “thoát nghèo thu nhập” mà còn là nâng cao chất lượng sống toàn diện.

Đạt được kết quả trên là nhờ nhiều yếu tố cộng hưởng từ quyết tâm chính trị, đồng thuận xã hội, đến cách thức tổ chức sản xuất và dòng vốn ưu đãi, đó là:

Thứ nhất là sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Điểm khác biệt rõ nhất giữa những nơi mô hình HTX thành công và những nơi chỉ tồn tại hình thức, chính là vai trò dẫn dắt của cả hệ thống chính trị. Ở đây, chính quyền địa phương không chỉ dừng lại ở việc ban hành nghị quyết, mà còn biến cam kết thành hành động cụ thể. Đó là, ưu tiên bố trí vốn tín dụng ưu đãi từ ngân hàng chính sách để người dân có điều kiện đầu tư ban đầu; Huy động lực lượng cán bộ khuyến nông, khuyến ngư, chuyên gia kỹ thuật trực tiếp “cầm tay chỉ việc” cho từng hộ; 

Thứ hai tuyên truyền để người dân trở thành chủ thể. Không thể có sự thay đổi bền vững nếu người dân chỉ là người thụ hưởng thụ động. Các địa phương đã kiên trì tổ chức các buổi họp thôn, hội nghị chuyên đề, trình diễn mô hình thực tế HTX để bà con “mắt thấy, tay sờ” và hiểu rõ: Về quyền lợi là được hỗ trợ vốn, kỹ thuật, tiêu thụ sản phẩm; Về nghĩa vụ là phải tuân thủ quy trình sản xuất, bảo vệ thương hiệu chung, đóng góp công sức duy trì mô hình. Chính sự minh bạch thông tin và giải đáp kịp thời những băn khoăn đã khiến người dân tự nguyện tham gia, chủ động gắn bó lâu dài thay vì chỉ chạy theo lợi ích ngắn hạn.

Thứ ba, HTX chính là nền tảng liên kết và tạo ra sức mạnh tập thể. HTX ở đây không phải “cái mác” cho có, mà thực sự vận hành như một doanh nghiệp cộng đồng: Giảm chi phí đầu vào nhờ mua chung vật tư, phân bón, giống cây trồng, vật nuôi; Chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, cùng áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật; Nâng cao năng lực thương lượng với thương lái và doanh nghiệp, đảm bảo giá bán ổn định, tránh tình trạng “được mùa rớt giá”.

Thực tế, nhiều hộ nhờ tham gia HTX mà chi phí sản xuất giảm 10 -15%, năng suất tăng 20 - 25%, thu nhập bình quân cao hơn hẳn so với sản xuất manh mún.

Thứ tư, các nguồn vốn ưu đãi từ chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững phát huy hiệu quả như “đòn bẩy” cho sự chuyển mình. Vốn tín dụng ưu đãi được ví như “dòng máu mới” giúp những hộ nghèo, cận nghèo tham gia các HTX vượt qua rào cản ban và đã thực hiện:  Chuyển đổi cây trồng, vật nuôi phù hợp với thị trường; Đầu tư công cụ, máy móc phục vụ sản xuất; Mở rộng quy mô HTX và nâng cao chất lượng sản phẩm; Nhiều hộ trước đây chỉ trồng lúa năng suất thấp, nay mạnh dạn chuyển sang cây ăn quả hoặc chăn nuôi gia súc, gia cầm chất lượng cao, vừa tăng thu nhập, vừa tạo ra nhiều việc làm ổn định cho người dân.

Những kết quả đạt được cho thấy HTX không chỉ giúp “thoát nghèo” mà còn mở ra triển vọng “làm giàu bền vững” ngay trên quê hương. Với đà này, dự kiến đến cuối năm 2025, Lai Châu sẽ phấn đấu đạt mục tiêu giảm số hộ nghèo còn 3,68%, đồng thời đạt hoặc vượt các chỉ tiêu về y tế, giáo dục, hạ tầng.

Khi chính sách đúng được thực thi quyết liệt, lấy người dân làm trung tâm và khơi dậy sức mạnh cộng đồng, các mô hình HTX ở Lai Châu sẽ tiếp tục khẳng định vai trò là “đòn bẩy” phát triển kinh tế - xã hội, biến mục tiêu “đủ ăn, đủ mặc” thành khát vọng “làm giàu bền vững” cho đồng bào vùng cao.

                  ThS. Nguyễn Quốc Huy

Tài liệu tham khảo

1. Trang tin của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Hiệu quả chính sách giảm nghèo, đưa Lai Châu phát triển nhanh, bền vững

2. Hợp tác xã ứng thìn – điển hình phát triển kinh tế tập thể gắn với xây dựng nông thôn mới ở xã Bum Tờ, tỉnh Lai Châu (nongthonmoi.laichau.gov.vn)

3. Báo cáo kết quả rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo các năm 2023 - 2024 theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022 - 2025.

4. Lai Châu đẩy mạnh phát triển HTX để giảm nghèo hiệu quả (https://vnbusiness.vn/)