1. Đặt vấn đề

Kinh tế ban đêm là tập hợp các hoạt động kinh tế diễn ra trong khoảng thời gian từ 18h hôm trước đến 6h sáng hôm sau, bao gồm các lĩnh vực dịch vụ như ăn uống, giải trí, văn hóa nghệ thuật, lễ hội, du lịch, thể thao, nghỉ dưỡng, vận tải, mua sắm và chăm sóc sức khỏe. KTBĐ được hình thành từ nhu cầu kéo dài thời gian hoạt động kinh tế - xã hội tại các đô thị nhằm tận dụng tối đa thời gian, gia tăng cơ hội việc làm, kích thích tiêu dùng và phát triển du lịch. Đặc điểm nổi bật của KTBĐ là tính chất dịch vụ cao, đạt hiệu quả tốt khi kết nối được đa ngành nghề tạo nên chuỗi giá trị, nhu cầu vận hành liên tục và phụ thuộc nhiều vào hạ tầng đô thị hiện đại, an ninh trật tự và công nghệ số. KTBĐ không chỉ phản ánh sức sống của thành phố về đêm, mà còn cho thấy mức độ hiện đại hóa và năng lực cạnh tranh đô thị trong nền kinh tế sáng tạo.

Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước xác định rõ khu vực KTTN là một động lực quan trọng của tăng trưởng và phát triển đất nước. Với tỷ lệ đóng góp khoảng 51% GDP, gần 60% vốn đầu tư toàn xã hội và hơn 40 triệu việc làm, khu vực tư nhân đang ngày càng thể hiện là động lực quan trọng nhất để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quốc gia.

Kinh tế ban đêm và KTTN có mối quan hệ bổ sung chặt chẽ và tương hỗ lẫn nhau. KTBĐ tạo ra không gian, thời gian và mô hình kinh doanh mới, từ đó mở rộng thị trường hoạt động cho khu vực tư nhân, nhất là trong các ngành dịch vụ, du lịch, ẩm thực, giải trí và đây là cơ hội để khu vực tư nhân phát huy khả năng sáng tạo. Ngược lại, KTTN với sự năng động, sáng tạo và khả năng đầu tư linh hoạt, chính là lực lượng chủ lực vận hành và phát triển KTBĐ. Tại nhiều quốc gia, KTBĐ được xem là một nền tảng để thúc đẩy khu vực tư nhân đổi mới mô hình kinh doanh, nâng cao năng suất lao động, mở rộng việc làm và gia tăng chuỗi giá trị dịch vụ. Trong bối cảnh Việt Nam định hướng chuyển đổi mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo và kinh tế số, việc khai thác mối quan hệ KTBĐ và KTTN là một chiến lược phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế đô thị bền vững và năng động.

2. Vai trò của kinh tế ban đêm trong phát triển kinh tế tư nhân

Kinh tế ban đêm không chỉ là sự mở rộng của hoạt động kinh tế theo thời gian, mà còn là một không gian mới để các doanh nghiệp tư nhân phát triển, đổi mới mô hình kinh doanh và tham gia sâu hơn vào hệ sinh thái dịch vụ hiện đại. Tại Việt Nam, khu vực tư nhân đang giữ vai trò ngày càng quan trọng nhưng vẫn gặp nhiều rào cản về quy mô, thị trường và khả năng cạnh tranh. Do đó, KTBĐ có thể trở thành nguồn động lực mới cho tăng trưởng và phát triển KTTN. KTBĐ có 4 vai trò chính trong phát triển KTTN như sau:

Kinh tế ban đêm có thể trở thành không gian chiến lược mới thúc đẩy phát triển KTTN

Bài viết “Phát triển kinh tế tư nhân - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng” của Tổng Bí thư Tô Lâm đưa ra chiến lược: “KTTN cần phấn đấu trở thành lực lượng chủ lực, đi đầu trong ứng dụng công nghệ và đổi mới, sáng tạo, để đạt mục tiêu đóng góp khoảng 70% GDP vào năm 2030; ngày càng nhiều doanh nghiệp tư nhân có năng lực cạnh tranh toàn cầu, làm chủ công nghệ và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng quốc tế”​. Có thể thấy, KTBĐ chính là một môi trường lý tưởng góp phần thực hiện chiến lược này khi kinh nghiệm quốc tế (đặc biệt tại Anh, Trung Quốc, Úc) cho thấy những quốc gia thành công trong phát triển KTBĐ không chỉ dừng lại ở việc mở rộng quy mô hoạt động kinh tế về đêm, mà còn hình thành các mô hình kinh doanh mới, sáng tạo, năng lực quản trị hiện đại, ứng dụng mạnh công nghệ và khả năng hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tại Anh, thủ đô London là trung tâm sáng tạo các loại hình KTBĐ hàng đầu thế giới. Các mô hình bar - cà phê kết hợp nghệ thuật, biểu diễn đường phố tích hợp công nghệ thực tế ảo (AR) hay mô hình “chợ đêm công nghệ cao” cho thấy sự chuyển đổi không gian tiêu dùng đêm thành một hệ sinh thái sáng tạo có chiều sâu. Chính quyền thành phố còn tích cực đầu tư vào cơ sở dữ liệu mở để doanh nghiệp tư nhân có thể lập kế hoạch hoạt động theo xu hướng tiêu dùng đêm​.

Trung Quốc là một ví dụ tiêu biểu cho sự kết hợp giữa mở rộng quy mô KTBĐ và nâng cấp năng lực công nghệ trong khu vực tư nhân. Trung Quốc đã triển khai các mô hình KTBĐ gắn với công nghệ dữ liệu lớn, như xây dựng Chỉ số sức sống KTBĐ (Night - time Economy Vitality Index - NTEVI) để đo lường chính xác hiệu suất tiêu dùng, dòng điện năng, hoạt động du lịch và hành vi người tiêu dùng theo khung giờ. Từ đó, các doanh nghiệp có thể điều chỉnh chiến lược hoạt động một cách linh hoạt, tối ưu hóa thời gian vận hành và thiết kế sản phẩm phù hợp từng nhóm khách hàng trong đa dạng các khung giờ. 

Ở Úc, đặc biệt là tại Melbourne và Sydney, các mô hình KTBĐ không chỉ giúp mở rộng không gian tiêu dùng, mà còn góp phần định hình lại chiến lược phát triển đô thị. Chính quyền địa phương đã phối hợp với doanh nghiệp tư nhân triển khai các khu phố đêm tích hợp đa chức năng: Thương mại, nghệ thuật, thể thao và giáo dục đêm. Các sáng kiến như lớp học kỹ năng vào ban đêm, chợ thực phẩm đêm cho thấy sự đa dạng hóa nội dung, làm giàu thêm đời sống đô thị và giúp khu vực tư nhân mở rộng phạm vi hoạt động ngoài các lĩnh vực truyền thống. 

Điểm chung của các quốc gia này là không coi KTBĐ chỉ là phần kéo dài của kinh tế ban ngày, mà là một nền kinh tế độc lập có tính sáng tạo cao, được dẫn dắt chủ yếu bởi khu vực tư nhân. Việc xây dựng hệ sinh thái KTBĐ thành công còn đi kèm với việc khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng dịch vụ, áp dụng quản trị hiện đại và phát triển thương hiệu có khả năng xuất khẩu trải nghiệm.

Kinh tế ban đêm mở rộng thị trường và không gian hoạt động cho doanh nghiệp tư nhân 

Kinh tế ban đêm mở ra một “khung giờ vàng” cho khu vực tư nhân, đặc biệt trong các lĩnh vực dịch vụ ăn uống, lưu trú, vận tải, giải trí và du lịch - những ngành mà khối tư nhân đang nắm giữ thị phần áp đảo. Quyết định số 1129/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án phát triển kinh tế ban đêm ở Việt Nam đã nhấn mạnh rằng, KTBĐ có thể giúp tận dụng tối đa thời gian trong ngày để phát triển kinh tế, tạo thêm cơ hội tăng trưởng và đa dạng hóa hoạt động kinh tế. Hơn nữa, KTBĐ giúp doanh nghiệp tư nhân tận dụng tối đa nguồn lực về đất đai, tài chính, nguồn nhân lực, nhu cầu tiêu dùng đêm…

Kinh tế ban đêm kích hoạt chuỗi giá trị và liên kết dịch vụ do tư nhân dẫn dắt 

Kinh tế ban đêm đòi hỏi sự phối hợp đa ngành từ văn hóa, thương mại, y tế, an ninh đến công nghệ và truyền thông. KTBĐ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia và tạo nên chuỗi giá trị kinh tế quy mô lớn. Đơn cử như, một lễ hội đêm có thể tạo ra nhu cầu lớn cho doanh nghiệp tổ chức sự kiện, âm thanh, ánh sáng, truyền thông, vận tải, an ninh tư nhân, dịch vụ ăn uống, bán lẻ và quà tặng. Do đó, KTBĐ thúc đẩy sự hợp tác đa dạng của khu vực tư nhân, nhằm tạo chuỗi dịch vụ ban đêm trọn gói và có tính liên kết cao và tạo ra một chuỗi giá trị bền vững.

Kinh tế ban đêm tạo động lực chuyển đổi từ hộ kinh doanh cá thể lên doanh nghiệp chính thức

Hiện nay, Việt Nam có gần 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, chiếm tỷ trọng lớn trong khu vực tư nhân, nhưng chủ yếu hoạt động nhỏ lẻ, không đăng ký hoặc chưa có tư cách pháp nhân rõ ràng. KTBĐ với sự hấp dẫn của không gian tiêu dùng đêm và chính sách khuyến khích đầu tư, có thể là động lực để các hộ kinh doanh này mở rộng quy mô, chuyên nghiệp hóa và chuyển đổi thành doanh nghiệp chính thức. Từ đó, họ có thể tiếp cận tốt hơn các nguồn lực tài chính, chính sách ưu đãi và công nghệ mới.

3. Khuyến nghị chính sách

Để kinh tế ban đêm thực sự trở thành một động lực phát triển mới, đặc biệt trong việc tiếp sức cho khu vực KTTN tại Việt Nam, cần có cách tiếp cận đồng bộ cả về thể chế, quy hoạch, hạ tầng và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp. 

Cần xây dựng Chiến lược quốc gia về phát triển KTBĐ, với tầm nhìn dài hạn, lồng ghép vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch không gian đô thị. Chiến lược này cần xác định rõ phạm vi hoạt động, ngành nghề ưu tiên, khu vực phát triển trọng điểm, khung giờ hợp pháp, cũng như mục tiêu về đóng góp của KTBĐ vào tăng trưởng GDP và việc làm.

Hoàn thiện khung khổ pháp lý chuyên biệt cho KTBĐ và không coi KTBĐ chỉ là phần kéo dài của kinh tế ban ngày, mà là một nền kinh tế độc lập có tính sáng tạo cao. Cần ban hành các quy định cụ thể về hoạt động sản xuất - kinh doanh trong khung giờ đêm (từ 18h đến 6h hôm sau), đặc biệt về quản lý lao động, thuế phí, cấp phép linh hoạt theo ngành nghề, các tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật, môi trường…

Thúc đẩy sự tham gia chủ động sáng tạo của khu vực KTTN. Cần thiết kế các gói ưu đãi tài chính cho doanh nghiệp tư nhân hoạt động trong KTBĐ, đơn cử như miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 - 5 năm đầu, hỗ trợ tiếp cận vốn tín dụng, khuyến khích đầu tư đổi mới sáng tạo trong dịch vụ ban đêm. Đặc biệt, cần hỗ trợ chuyển đổi hộ kinh doanh cá thể thành doanh nghiệp chính thức để tạo ra một lực lượng tư nhân có tư cách pháp nhân rõ ràng, đủ điều kiện tham gia vào chuỗi giá trị KTBĐ.

Đầu tư hạ tầng phục vụ KTBĐ một cách đồng bộ và có chọn lọc. Cần chú trọng phát triển hệ thống giao thông công cộng hoạt động muộn, mạng lưới chiếu sáng thông minh, không gian công cộng mở cửa 24/7, bãi đỗ xe đêm, hệ thống an ninh cứu hộ tích hợp. Đặc biệt, cần đẩy nhanh tiến độ xây dựng các dự án hạ tầng giao thông công cộng lớn như đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh là những đô thị hoạt động sôi động về đêm lớn nhất cả nước.

Phát triển hệ sinh thái dữ liệu và công cụ quản trị hiện đại. Cần đầu tư hạ tầng dữ liệu về KTBĐ (dựa trên thanh toán không tiền mặt, lưu lượng điện năng, dữ liệu vị trí, tiêu dùng qua đêm...) để đánh giá sức sống KTBĐ tại từng khu vực, phục vụ hoạch định chính sách linh hoạt. Có thể học hỏi mô hình Chỉ số sức sống KTBĐ - NTEVI của Trung Quốc để đo lường hiệu quả và điều chỉnh chính sách theo thời gian thực./.

ThS. Phạm Hoàng Hà

Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính

Nguồn: Trung tâm Thông tin kinh tế, tài chính và thống kê

Tài liệu tham khảo

1. Tổng Bí thư Tô Lâm (2025), Phát triển kinh tế tư nhân - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng.

2. Đào Thị Ái Thi, Nguyễn Thị Mỹ Hạnh, Phạm Hoàng Lam & Nguyễn Văn Thạch (2024), “Về phát triển kinh tế đêm tại Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Quản lý Nhà nước.

3. Phan Đình Quyết (2024), “Nghiên cứu thực trạng KTBĐ tại Việt Nam”, Tạp chí Tài chính.

4. Greater London Authority (2019), “London at Night: An Evidence Base for a 24-Hour City”. 

5. Lin, Y., Zhao, W., & Zhou, Y. (2021), “Night-time Economy Vitality Index: Framework and Evidence from Zhejiang, China. Cities, 115, 103244”, from https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103244.

6. Lovatt, A., & O’Connor, J. (1995), Cities and the Night-time Economy, Urban Studies, 32(4-5), 923-934.