Thực trạng xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 trước sáp nhập tỉnh

Một số thành tựu nổi bật

Thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi và Kon Tum (cũ) đã tập trung chỉ đạo thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM đạt nhiều kết quả tích cực. Qua đó, góp phần phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân. 

Đối với Quảng Ngãi:

Nhờ nỗ lực triển khai Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025, bộ mặt nông thôn trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi (cũ) đã thay đổi đáng kể và có những chuyển biến rõ nét trên hầu hết các lĩnh vực. Kết cấu hạ tầng thiết yếu về giao thông, thủy lợi, văn hóa, y tế, giáo dục… được quan tâm đầu tư, nâng cấp. Tính đến cuối tháng 6/2025, toàn tỉnh Quảng Ngãi có 3 huyện Nghĩa Hành, Tư Nghĩa và huyện Mộ Đức được Thủ tướng Chính phủ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới; có 98/144 (đạt tỷ lệ 68,05%) xã đạt chuẩn NTM, có 12 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, có 95 thôn được công nhận khu dân cư nông thôn kiểu mẫu.

Tỉnh Quảng Ngãi phát triển sản phẩm OCOP góp phần phát triển NTM
(Nguồn: Cổng Thông tin Điện tử Quảng Ngãi)

Đối với Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), các địa phương trong tỉnh đã triển khai đồng bộ, trở thành một giải pháp được ưu tiên trong phát triển kinh tế nông thôn. Đặc biệt, Hội đồng OCOP Trung ương công nhận 2 sản phẩm của Quảng Ngãi đạt hạng 5 sao cấp quốc gia: Tỏi Lý Sơn và Mạch nha Quảng Ngãi. Đây là những sản phẩm có tiềm năng xuất khẩu, mang bản sắc địa phương, mở ra cơ hội đưa nông sản Quảng Ngãi vươn ra thị trường quốc tế. Như vậy, đến nay, toàn tỉnh Quảng Ngãi có 350 sản phẩm OCOP, trong đó có 2 sản phẩm đạt OCOP 5 sao, 16 sản phẩm 4 sao và 332 sản phẩm 3 sao.

Không chỉ vậy, để xây dựng NTM, trong 5 năm qua, nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã đóng góp trên 153 nghìn ngày công lao động, hiến hơn 310 nghìn mét vuông đất và đóng góp trên 136 tỷ đồng xây dựng các công trình, dự án NTM như làm đường giao thông nông thôn, kiên cố hóa kênh mương nội đồng... Mô hình “Khu dân cư 6 không” cũng được Mặt trận Tổ quốc các cấp tiếp tục nhân rộng trên toàn tỉnh và đã mang lại nhiều kết quả rất quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng NTM, đô thị văn minh”. 

Phát huy lợi thế về nông nghiệp, làng nghề, môi trường sinh thái của các địa phương, hoạt động du lịch cộng đồng nông nghiệp, nông thôn ở tỉnh Quảng Ngãi phát triển hiệu quả, qua đó nâng cao đời sống của người dân, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Nếu năm 2010, chỉ có 330 nghìn lượt khách đến Quảng Ngãi, thì năm 2015 đạt 650 nghìn lượt, năm 2018 cán mốc 1 triệu lượt, đến năm 2019 tăng lên 1,14 triệu lượt. Đến năm 2024, tỉnh đã đón hơn 1,44 triệu lượt khách. Hiện nay, nhiều điểm du lịch cộng đồng, du lịch nông thôn đã và đang được hình thành. Các điểm đến như Khu du lịch cấp tỉnh Suối Chí, làng du lịch cộng đồng Gò Cỏ, Bình Châu, Tịnh Khê... đã dần khẳng định sức hút, góp phần làm phong phú thêm bức tranh du lịch của tỉnh.  

Đối với Kon Tum:

Triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025, trên địa bàn tỉnh Kon Tum có 83/85 xã thuộc xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó có 50 xã thuộc xã đặc biệt khó khăn khu vực III và 371 thôn đặc biệt khó khăn. Để triển khai và tổ chức thực hiện Chương trình đạt mục tiêu đề ra, tỉnh Kom Tum đã nỗ lực triển khai nhiều giải pháp thúc đẩy tiến độ, chất lượng xây dựng NTM trên địa bàn khó khăn của tỉnh. Nhờ đó đã đạt nhiều kết quả theo Bộ tiêu chí NTM.

Tính đến cuối năm 2024, toàn tỉnh đã có 49 xã cơ bản đạt chuẩn 19/19 tiêu chí (trong đó có 44 xã đã được công nhận xã NTM, 05 xã đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị công nhận); 9 xã đạt chuẩn từ 15 đến 18 tiêu chí; 26 xã đạt từ 10 đến 14 tiêu chí và 01 xã có số tiêu chí đạt chuẩn dưới 10 tiêu chí; số tiêu chí đạt chuẩn bình quân/xã là 16,34 tiêu chí. Toàn tỉnh có 04 xã đạt chuẩn xã NTM nâng cao và 03 xã đang trong gian đoạn thẩm định trình công nhận theo kế hoạch. Ngoài ra, toàn tỉnh có 28 thôn đạt chuẩn thôn NTM kiểu mẫu và 47 thôn (làng) vùng đồng bào dân tộc thiểu số đạt chuẩn thôn NTM.

Thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm, toàn tỉnh Kon Tum có 236 sản phẩm OCOP còn hiệu lực, trong đó có 01 sản phẩm 5 sao, 06 sản phẩm tiềm năng 5 sao đang đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đánh giá, 14 sản phẩm 4 sao, 19 sản phẩm tiềm năng 4 sao đang đề nghị Hội đồng OCOP cấp Tỉnh đánh giá và 196 sản phẩm 3 sao.

Một số hạn chế và nguyên nhân

Bên cạnh các kết quả đạt được, việc triển khai thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025 của tỉnh Quảng Ngãi và Kon Tum (cũ) vẫn gặp một số khó khăn, đó là: (1) Đối với tỉnh Quảng Ngãi: Là tỉnh có địa hình phức tạp, trong đó có 60 xã của các huyện miền núi thuộc Chương trình 30a. Dân số chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, đất canh tác rải rác, cho nên khó quy hoạch dân cư thành xóm tập trung, khó bố trí khu trung tâm xã để xây dựng các công trình hạ tầng xã hội, lấy đất đủ diện tích cho các công trình để đạt theo tiêu chí về xây dựng NTM. Bên cạnh đó, việc phát triển du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng còn quy mô nhỏ; chưa khai thác hết các tiềm năng du lịch, chưa gắn kết giữa ngành du lịch, ngành nông nghiệp và các ngành khác. Sản phẩm du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng còn đơn điệu, chưa đặc sắc. (2) Đối với tỉnh Kon Tum: Số xã có số tiêu chí đạt chuẩn NTM từ 10 - 14 tiêu chí còn khá cao, chiếm tới 38/85 xã. Hầu hết các xã chưa đạt chuẩn NTM đều là xã đặc biệt khó khăn, phần lớn dân cư ở đây là đồng bào dân tộc thiểu số, trình độ sản xuất thấp, tỷ lệ hộ nghèo cao, thu nhập thấp.

Nguyên nhân dẫn đến các hạn chế trên là do một bộ phận có tư tưởng trông chờ vào nguồn lực của Nhà nước. Hình thức tuyên truyền về xây dựng NTM chưa phong phú, đa dạng. Nội dung tuyên truyền chưa thật sự đi vào nhận thức của nhân dân. Mặt khác, công tác hỗ trợ phát triển sản xuất chủ yếu tập trung vào các mô hình khuyến nông mang tính phổ biến, rất ít mô hình mới có tính đột phá về kỹ thuật và ứng dụng khoa học công nghệ có hiệu quả. Nhu cầu đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng của các địa phương lớn, song kinh phí hỗ trợ từ ngân sách các cấp còn hạn chế...

Một số giải pháp xây dựng nông thôn mới trong thời gian tới

Thực hiện chủ trương sáp nhập của Trung ương, theo đó tỉnh Kon Tum sáp nhập với tỉnh Quảng Ngãi để trở thành tỉnh Quảng Ngãi mới. Đây là tiền đề tốt để tỉnh Quảng Ngãi (mới) thực hiện thành công mục tiêu Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025, góp phần phát kinh tế - xã hội, nâng cao thu nhập cho nhân dân. Để khắc phục các khó khăn, hạn chế, đồng thời tranh thủ các thời cơ và cơ hội, tỉnh Quảng Ngãi (mới) có thể tham khảo các giải pháp sau để thực hiện tốt Chương trình MTQG xây dựng NTM trong thời gian tới:

Kể từ tháng 7/2025, Quảng Ngãi vận hành mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, đây là bước chuyển đổi lớn, đòi hỏi đổi mới tư duy lãnh đạo, điều hành và phương thức triển khai Chương trình xây dựng NTM hiệu quả hơn. Các xã sau sáp nhập cần phải kiện toàn Ban Chỉ đạo, tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền, định hướng xây dựng kế hoạch lộ trình đạt chuẩn NTM và NTM nâng cao theo bộ tiêu chí mới. Việc điều chỉnh quy hoạch xây dựng nông thôn cấp xã phải phù hợp với quy hoạch tỉnh và các quy hoạch ngành liên quan.

Do vẫn còn một số hạn chế trong việc tuyên truyền thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, nên các địa phương cần đẩy mạnh tuyên truyền, tạo chuyển biến về nhận thức cho cán bộ và người dân về vai trò, ý nghĩa chương trình NTM. Đồng thời, thực hiện đồng bộ chương trình xây dựng NTM với chương trình giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn, góp phần nâng cao đời sống cho nhân dân trong tỉnh.

Cùng với đó, cần đẩy mạnh cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng hiện đại, hiệu quả, ưu tiên hỗ trợ mô hình sản xuất cho hộ nghèo, cận nghèo, phụ nữ và đồng bào dân tộc thiểu số. Phát triển sản phẩm OCOP cần gắn với tiêu chí chất lượng, đặc trưng vùng miền, thân thiện môi trường, kết hợp ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo để nâng cao năng lực cho các chủ thể OCOP, đặc biệt là hợp tác xã và kinh tế tư nhân.

Nâng cao trách nhiệm chính trị của cấp ủy Đảng, chính quyền các địa phương và các ngành có liên quan trong xây dựng nông thôn mới, khắc phục tình trạng trông chờ vào sự hỗ trợ của Trung ương, của tỉnh. UBND tỉnh cần yêu cầu các địa phương rà soát, đánh giá cụ thể thực trạng nguồn lực, từ đó đề ra kế hoạch, giải pháp, huy động, phân bổ nguồn lực đầu tư, hỗ trợ ngay từ đầu năm; tập trung thực hiện các tiêu chí khó đạt như thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ nghèo đa chiều, tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp về huy động vốn, bảo đảm huy động đầy đủ, kịp thời theo quy định; lồng ghép có hiệu quả các nguồn vốn từ các chương trình mục tiêu quốc gia, chương trình, dự án hỗ trợ có mục tiêu và các dự án đầu tư khác đang triển khai trên địa bàn nông thôn; phát huy vai trò điều phối tổng thể của cấp tỉnh trong tổ chức thực hiện.

Đối với các xã đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới từ năm trước, cần phải thường xuyên rà soát và kịp thời có giải pháp hỗ trợ thực hiện nhằm duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí, không để xảy ra tình trạng bị tụt giảm tiêu chí và bị thu hồi quyết định công nhận. 

Để du lịch phát triển mạnh mẽ và bền vững, địa phương sẽ tiếp tục sáng tạo trong xây dựng sản phẩm du lịch, nâng cao chất lượng trải nghiệm và tạo ra những điểm nhấn thu hút du khách; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và nâng cao chất lượng truyền thông du lịch. Địa phương không chỉ tập trung vào việc tăng trưởng lượng khách, mà còn phải quan tâm đến bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa và mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng địa phương.

TS. Ngô Xuân Thanh

Tài liệu tham khảo

1. Báo điện tử Hội nông dân Việt Nam (2025), Phong trào thi đua “Quảng Ngãi chung sức xây dựng nông thôn mới” được triển khai sâu rộng.

2. Báo điện tử Dân Việt (2025), Quảng Ngãi: Huy động mọi nguồn lực, tiếp tục xây dựng nông thôn mới sau hợp nhất.

3. Báo điện tử Kinh tế và Đô thị (2025), Quảng Ngãi hướng tới nông thôn mới hiện đại, bền vững. 

4. Báo điện tử Đại biểu nhân dân (2025), Kon Tum: Khắc phục khó khăn, tập trung xây dựng nông thôn mới.

5. Tạp chí điện tử Con số và Sự kiện (2024), Nâng cao chất lượng xây dựng Nông thôn mới trên địa bàn khó khăn của tỉnh Kon Tum.

6. Tạp chí điện tử Thiên nhiên và Môi trường (2025), Quảng Ngãi triển khai nhiều giải pháp phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn.