Bắc Ninh sau khi sáp nhập (Nguồn: Cổng thông tin Bắc Ninh)

Thành tựu nổi bật trước khi về chung một nhà

Từ chỗ nông thôn còn nhiều khó khăn, đến nay, diện mạo các vùng quê của Bắc Ninh đang có bước chuyển mình mạnh mẽ, kết cấu hạ tầng ngày càng đồng bộ, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao.

Trước thời điểm sáp nhập (01/7/2025), tỉnh Bắc Ninh (cũ) có 66 xã và tỉnh Bắc Giang (cũ) có 143 xã. Như vậy, toàn tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang trước sáp nhập có tổng cộng 209 xã.

Tính đến hết tháng 6/2025, Bắc Ninh và Bắc Giang đã đạt được nhiều thành tích nổi bật trong xây dựng nông thôn mới: có 185/209 xã đạt chuẩn nông thôn mới đạt tỷ lệ 88,5%. Trong đó số xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao là 77/185 chiếm tỷ lệ 41,62%. Số xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu: có 15/185 xã, đạt tỷ lệ 8,11%. Ngoài ra, 12/16 huyện, thị xã, thành phố đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới (chiếm 75%), thể hiện bước tiến đồng đều giữa các cấp đơn vị hành chính. Điều đáng chú ý là có 452 thôn kiểu mẫu và nhiều thôn trở thành điểm sáng về tự quản cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội.

Tỷ trọng xã đạt nâng cao, kiểu mẫu tăng, thể hiện chuyển dịch từ đầu tư hạ tầng cơ bản sang chuẩn hóa dịch vụ công, cảnh quan - môi trường, văn hóa, số hóa và sinh kế bền vững. Khoảng cách phát triển vùng miền được thu hẹp: các xã miền núi trước đây là “điểm nghẽn” nay cơ bản bảo đảm tiêu chí nền và đang tập trung hoàn thành các tiêu chí về thu nhập, môi trường, an ninh trật tự. 

Cùng với đó, Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đã được tỉnh quan tâm chỉ đạo và có chính sách hỗ trợ kịp thời. Hiện nay, có 773 sản phẩm được công nhận từ 3 sao trở lên, trong đó 108 sản phẩm 4 sao, 1 sản phẩm 5 sao, nhiều sản phẩm đặc trưng của địa phương đã khẳng định thương hiệu trên thị trường. Tỷ lệ hộ dân sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 100%, trong đó 83,11% hộ sử dụng nước sạch theo quy chuẩn Việt Nam. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng lên mức khá, tỷ lệ hộ nghèo giảm sâu, thấp hơn bình quân cả nước. Sự lồng ghép giữa nông thôn mới với OCOP, tổ chức sản xuất, hợp tác xã và chuyển đổi số tạo ra động lực, duy trì tính bền vững của các tiêu chí nông thộn mới đã công nhận và tiến lên đạt được các tiêu chí của nông thông mới nâng cao và kiểu mẫu.

Với phương châm “Người dân là chủ thể, là trung tâm của chương trình xây dựng nông thôn mới”. Trong giai đoạn 2021 - 2025, người dân đã hiến trên 660.000 m² đất, phá dỡ hơn 52.000 m² tường rào, đóng góp hơn 150.000 ngày công lao động để làm đường giao thông, kênh mương, nhà văn hóa, điển hình như ở các huyện: Yên Thế, Sơn Động, Lục Nam, Tân Yên, Lục Ngạn, Gia Bình, Yên Phong, Tiên Du, Lương Tài. Đây là minh chứng rõ nét cho tinh thần “dân làm-dân hưởng”. Một số nhóm mô hình tiêu biểu cần phải kể đến là Nhóm mô hình môi trường và năng lượng tái tạo giúp giải quyết bài toán rác thải, tận dụng nguồn năng lượng mới, hướng đến phát triển bền vững như Nhà máy điện rác Lương Tài, Nhà máy xử lý rác Ngũ Thái, Phù Lãng… Nhóm mô hình chuyển đổi số bước đầu hình thành thói quen giao dịch điện tử, tạo nền tảng xây dựng nông thôn thông minh. Nhóm mô hình OCOP gắn với làng nghề với mô hình du lịch cộng đồng khai thác thế mạnh văn hóa, làng nghề truyền thống, vừa tạo thu nhập vừa phát triển bền vững như gốm Phù Lãng, tranh Đông Hồ, quan họ Viêm Xá, du lịch sinh thái Sâm Nam núi Dành, Chè Bản ven… Những mô hình này không chỉ tạo cảnh quan văn minh mà còn mang lại sinh kế, nâng cao đời sống cho người dân nông thôn.

Sản phẩm vải thiều Lục Ngạn đạt tiêu chuẩn OCOP 5 sao, ảnh Cổng TTĐT Bắc Ninh

Bên cạnh những thành tựu nổi bật như đã nêu trên, việc xây dựng nông thôn mới của 2 địa phương cũng đã gặp phải một số khó khăn chủ yếu sau đây:

Về nguồn vốn, nhu cầu vốn đầu tư để nâng cao chất lượng tiêu chí và xây dựng xã nông thôn mới kiểu mẫu rất lớn, trong khi vốn ngân sách Trung ương và địa phương phân bổ còn hạn chế. Giai đoạn 2021 - 2025, tổng vốn ngân sách Trung ương bố trí là 1.224 tỷ đồng, trong đó có vốn đầu tư phát triển và vốn sự nghiệp; vốn ngân sách địa phương gần 947 tỷ đồng, cùng với vốn huy động hợp pháp khác hơn 211 tỷ đồng. Về môi trường, Áp lực xử lý rác thải sinh hoạt khoảng 1.100 tấn/ngày, đặc biệt ở các làng nghề khi kinh tế nông thôn ngày càng phát triển…

Mục tiêu xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2026 - 2030

Sau khi sáp nhập, thực hiện sắp xếp tỉnh Bắc Ninh có 99 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 66 xã và 33 phường. Phát huy những thành tựu đã đạt được, tiếp tục triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn 2021 - 2025, dự kiến đến hết năm 2025, toàn tỉnh Bắc Ninh có 51/66 xã đạt chuẩn nông thôn mới và 432 thôn đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.

Bước sang giai đoạn 2026-2030, tỉnh Bắc Ninh đặt mục tiêu trên 90% xã đạt chuẩn nông thôn mới; có 50% xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao trong tổng số xã đạt chuẩn nông thôn mới; có 30% xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu trong tổng số xã đạt chuẩn nông thôn mới.

Giai đoạn này, Bắc Ninh dự kiến huy động trên 7.235 tỷ đồng cho thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn; trong đó, ngân sách trung ương trên 2.221 tỷ đồng, ngân sách địa phương trên 3.649 tỷ đồng, vốn lồng ghép từ các chương trình mục tiêu quốc gia và các chương trình, dự án khác trên 875 tỷ đồng, huy động đóng góp tự nguyện của người dân và cộng đồng trên 350 tỷ đồng...

Một vài giải pháp thời gian tới

Để sớm đạt được mục tiêu xây dựng nông thôn mới như đã đề ra, Bắc Ninh có thể tham khảo một số giải pháp sau đây:

Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế và huy động đa dạng nguồn lực: Tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân cấp, phân quyền và đảm bảo nguồn vốn đầy đủ, kịp thời. Ưu tiên nguồn lực cho phát triển sản xuất, nâng cao đời sống dân cư nông thôn, nhất là các xã đặc biệt khó khăn, lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia, một số chương trình, chính sách đầu tư đang triển khai trên địa bàn.

Thứ hai, đẩy mạnh chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới: Tập trung xây dựng các mô hình nông thôn mới thông minh, ứng dụng công nghệ 4.0 trong quản lý, sản xuất, và cung cấp dịch vụ công.

Thứ ba, tập chung phát triển kinh tế nông thôn: Đẩy mạnh mô hình kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ. Tăng cường kết nối các chuỗi giá trị nông sản, nâng cao giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Phát triển các khu dân cư nông thôn theo định hướng xanh, sinh thái, bền vững, có khả năng thích ứng cao với biến đổi khí hậu.

Thứ tư, bảo vệ môi trường, chú trọng xử lý chất thải rắn, nước thải: Phát triển các mô hình sản xuất sạch, thân thiện với môi trường, đặc biệt tại các làng nghề truyền thống.

Cuối cùng, vai trò chủ thể của người dân: Cần tiếp tục phát huy vai trò chủ thể, giữ gìn bản sắc văn hóa, bảo vệ môi trường, đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về ý nghĩa của xây dựng nông thôn mới. 

ThS. Nguyễn Hòa Bình

Tài liệu tham khảo

1. Báo Thế giới và Việt Nam online, Bắc Ninh sẽ xây dựng thành công những vùng quê kiểu mẫu, văn minh, giàu đẹp, bền vững

2. Báo Bắc Ninh online, Bắc Ninh: Hiệu quả từ các chương trình tín dụng “tam nông”

3. Báo Bắc Ninh online, Triển khai hiệu quả chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới

4. Báo Xây Dựng online, Sau sáp nhập, Bắc Ninh xây dựng nông thôn mới ra sao?

5. Nhà báo và Công luận, Bắc Ninh huy động hơn 7.230 tỷ đồng xây dựng nông thôn mới giai đoạn đến năm 2030