Hải quan hoạt động theo mô hình tổ chức bộ máy mới

Ngay sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 29/2025/NĐ-CP ngày 24/02/2025 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính, ngày 26/02/2025, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 382/QĐ-BTC quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính. Cụ thể, tính đến ngày 01/3/2025, Tổng cục Hải quan chuyển đổi mô hình tổ chức mới thành Cục Hải quan; sắp xếp lại 18 đơn vị đầu mối cơ quan Tổng cục còn 12 đơn vị; sắp xếp chuyển đổi 35 Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh thành phố thành 20 Chi cục Hải quan khu vực; sắp xếp, thu gọn các đầu mối trực thuộc…. Toàn Ngành đã giảm 485/902 đầu mối đơn vị, tương đương giảm 53,77%, vượt chỉ tiêu so với yêu cầu của Trung ương, Chỉnh phủ và Bộ Tài chính đã đề ra. Hệ thống hải quan được tổ chức lại theo 3 cấp: Cục Hải quan, Chi cục Hải quan khu vực và Hải quan cửa khẩu hoặc ngoài cửa khẩu.

Trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện tinh gọn tổ chức bộ máy, mặc dù khối lượng công việc vô cùng lớn, lại rất phức tạp khó khăn song các đơn vị trong toàn Ngành vẫn đảm bảo duy trì tốt các hoạt động bình thường, không bị gián đoạn, ách tắc, không để khoảng trống về thời gian, không để bỏ trống địa bàn, lĩnh vực, không để ảnh hưởng đến các hoạt động bình thường của xã hội, của người dân, đảm bảo thông quan 24/7, không làm ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. 

Tình hình thu thuế xuất nhập khẩu của ngành Hải quan trong quý I/2025

Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ (Chỉ thị số 05/CT-TTg ngày 01/3/2025, Công điện số 22/CĐ-TTg ngày 9/3/2025), Cục Hải quan đã tích cực chủ động chỉ đạo các đơn vị tập trung cải cách thủ tục hành chính, phấn đấu trong năm 2025 đạt chỉ tiêu giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, giảm ít nhất 30% chi phí thực hiện thủ tục hành chính, bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện kinh doanh không cần thiết; thực hiện các thủ tục liên quan đến doanh nghiệp trên môi trường điện tử, bảo đảm thông suốt, liền mạch, hiệu quả. Ngày đầu hoạt động theo mô hình tổ chức mới, toàn ngành Hải quan đã đảm bảo thông quan hàng hóa thông suốt, với hơn 20.000 tờ khai được làm thủ tục, kim ngạch đạt hơn 1 tỷ USD. 

Trong quý I/2025, cơ quan Hải quan đã đảm bảo thông quan hóa thuận lợi, góp phần tích cực vào tăng trưởng kim ngạch xuất, nhập khẩu. Kết quả, quý I/2025, kim ngạch xuất, nhập khẩu đạt 202,52 tỷ USD, tăng 13,7% tương ứng tăng 24,39 tỷ USD so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó xuất khẩu đạt 102,84 tỷ USD, tăng 10,6% (tương ứng tăng 9,89 tỷ USD) và nhập khẩu đạt 99,68 tỷ USD, tăng 17% (tương ứng tăng 14,50 tỷ USD). Cán cân thương mại hàng hóa của Việt Nam trong quý I/2025 thặng dư 3,15 tỷ USD.

Theo thống kê của Cục Hải quan, Quý I/2025, số thu ngân sách từ hoạt động xuất, nhập khẩu đạt 98.495 tỷ đồng, bằng 24% dự toán được giao, tăng 9,8% so với cùng kỳ năm 2024. Sự tăng trưởng này chủ yếu đến từ các mặt hàng nhập khẩu có thuế, như máy móc thiết bị, nguyên liệu phục vụ sản xuất, cao su và dầu thô, dù có sự sụt giảm ở một số mặt hàng khác như xăng dầu và khí đốt hóa lỏng.Cụ thể, tăng thu chủ yếu đến từ kim ngạch nhập khẩu có thuế tăng 10% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, kim ngạch nhập khẩu có thuế của một số mặt hàng chính tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2024 là nguyên liệu, máy móc thiết bị, phụ tùng nhập khẩu phục vụ sản xuất, chiếm 55,3%/tổng kim ngạch nhập khẩu chịu thuế, tăng 13,4% so với cùng kỳ, làm tăng thu ngân sách khoảng 8.580 tỷ đồng. Bên cạnh đó, mặt hàng ô tô nguyên chiếc các loại nhập khẩu tăng 45,4% về lượng và tăng 45,7% về trị giá, làm tăng thu khoảng 3.380 tỷ đồng.

Có thể thấy bước đầu việc cải cách tổ chức bộ máy đã có tác động trực tiếp và tích cực đến hiệu quả thu thuế XNK của ngành Hải quan. Việc sắp xếp lại tổ chức bộ máy giúp cơ quan Hải quan tập trung vào các hoạt động kiểm tra, giám sát, giảm thiểu tình trạng gian lận thuế và các hành vi trốn thuế. 

Một số nhận định về khả năng thu thuế xuất nhập khẩu trong quý II/2025

Tính từ ngày 01/4 đến 15/4/2025, tổng trị giá XNK hàng hóa của Việt Nam đạt 35,44 tỷ USD, giảm 10,6% (tương ứng giảm 4,2 tỷ USD) so với kết quả thực hiện trong nửa cuối tháng 3/2025. Trong đó, trị giá xuất khẩu đạt 16,75 tỷ USD, giảm 18,3% (tương ứng giảm 3,74 tỷ USD) và trị giá nhập khẩu đạt 18,69 tỷ USD, giảm 2,4% (tương ứng giảm 459 triệu USD).

Tổng trị giá XNK của cả nước tính từ ngày 01/01/2025 đến 15/4/2025 đạt 237,97 tỷ USD, tăng 16,5% tương ứng tăng 33,71 tỷ USD về số tuyệt đối so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, xuất khẩu đạt 119,62 tỷ USD, tăng 16,3% (tương ứng tăng 16,78 tỷ USD) và nhập khẩu đạt 118,35 tỷ USD, tăng 16,7% (tương ứng tăng 16,93 tỷ USD). Lũy kế đến hết ngày 15/4/2025, cả nước xuất siêu 1,27 tỷ USD.

Về thu ngân sách nhà nước (NSNN), số thu NSNN từ ngày 01/4-15/4/2025 đạt 19.568 tỷ đồng, tăng 9,9% (tương ứng tăng 1.760 tỷ đồng) so với tháng 03/2025. Lũy kế từ 01/01-15/4/2025 số thu NSNN từ hoạt động XNK đạt 118.063 tỷ đồng, bằng 28,7% dự toán được giao, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm 2024.

Ngay từ đầu tháng 4/2025, Chính phủ Hoa Kỳ công bố chính sách áp thuế đối ứng với hàng hóa từ nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt trong các lĩnh vực dệt may, điện tử và nông sản, đang phải điều chỉnh kế hoạch sản xuất, cắt giảm ca làm việc hoặc tạm ngừng đầu tư do đơn hàng bị hoãn hoặc hủy bỏ. Mặc dù phía Hoa Kỳ đã tuyên bố tạm hoãn áp dụng mức thuế riêng trong vòng 90 ngày để mở đường cho đàm phán, nguy cơ về việc chính thức áp dụng các mức thuế này vẫn hiện hữu. Dẫn đến, tiềm ẩn nhiều rủi ro và thách thức lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ - thị trường chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng kim ngạch xuất khẩu của nước ta. 

Nhìn nhận về tình hình quý II/2025, Cục Hải quan xác định, tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường; xung đột quân sự leo thang; căng thẳng thương mại gia tăng... đã tiềm ẩn rủi ro đối với tăng trưởng toàn cầu. Những diễn biến phức tạp trên thế giới đã tác động không nhỏ khiến tình hình trong nước cũng đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Nếu xảy ra cuộc chiến thương mại giữa các nền kinh tế lớn sẽ tạo ra nhiều tác động đối với hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. Đòi hỏi ngành Hải quan phải nỗ lực hơn nữa để đạt mục tiêu thu ngân sách.

Theo đó, trong quý II/2025, Cục Hải quan sẽ tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp tạo thuận lợi thương mại, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, chống thất thu NSNN, hỗ trợ doanh nghiệp trong bối cảnh áp lực từ những biến động không thuận lợi về thuế quan, đảm bảo thực hiện chỉ tiêu thu ngân sách. Ngành Hải quan đặt mục tiêu thu ngân sách quý II/2025 khoảng  120.000 - 130.000 tỷ đồng, tương đương 29% - 32% dự toán năm, cao hơn khoảng 27% so với số thu ngân sách từ hoạt động xuất, nhập khẩu trong quý I/2025. Như vậy, số thu từ hoạt động xuất, nhập khẩu trong 6 tháng đầu năm 2025 được dự báo sẽ tăng nhẹ so với cùng kỳ năm 2024. 

Có thể nói, việc triển khai mô hình tổ chức mới của Cục Hải quan trong thời gian qua không chỉ là bước đi mang tính chiến lược trong công tác cải cách, hiện đại hóa ngành, mà còn tạo ra những chuyển biến tích cực, rõ nét đối với hoạt động XNK. Những kết quả bước đầu từ mô hình tổ chức mới cho thấy đây là nền tảng quan trọng, đặt tiền đề cho sự phát triển ổn định và bền vững của hoạt động thương mại quốc tế, qua đó đóng góp tích cực vào tiến trình phát triển kinh tế đất nước trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu./.

Nguyễn Quốc Huy

Nguồn: Trung tâm Thông tin kinh tế, tài chính và thống kê