Tình hình thu thuế TNCN ở Việt Nam thời gian qua

Trong thời gian qua, nguồn thu từ thuế TNCN ghi nhận mức tăng trưởng đáng kể. Năm 2021, thu thuế TNCN đạt 123 nghìn tỷ đồng. Năm 2022, lên tới 166,73 nghìn tỷ đồng, tăng 27% so với năm trước và cao hơn 38% so với dự toán. Sau giai đoạn bùng nổ, năm 2023, mức thu điều chỉnh về 147 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 9% tổng thu NSNN. Đáng chú ý, đến tháng 11/2024, số thu từ thuế TNCN đã đạt khoảng 170 nghìn tỷ đồng, vượt 6,9% so với dự toán cả năm.

Những con số này khẳng định thu từ thuế TNCN đã và đang trở thành một trong những nguồn thu ổn định và có dư địa tăng trưởng dài hạn. Nhưng đồng thời, chúng cũng phản ánh gánh nặng ngày càng lớn với một bộ phận người nộp thuế, đặc biệt là tầng lớp trung lưu. Thực tiễn này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc điều chỉnh chính sách để bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và người dân, đồng thời hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng và phát triển bền vững.

Nội dung chính của đề xuất điều chỉnh

Hiện nay, biểu thuế lũy tiến thuế TNCN từng phần gồm 7 bậc, từ 5% đến 35%. Cấu trúc nhiều bậc này khiến việc tính toán phức tạp, tạo cảm giác “leo thang” thuế và dễ gây tranh luận về tính công bằng. Đề xuất mới đang hướng đến việc rút gọn còn 5 bậc, đồng thời mở rộng các khoảng thu nhập chịu thuế để giảm chồng chéo và tạo sự minh bạch.

Theo quy định hiện hành, mức giảm trừ cho bản thân người nộp là 11 triệu đồng/tháng và cho mỗi người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng. Mức này được áp dụng từ năm 2020 nhưng nay đã trở nên lạc hậu so với chi phí sinh hoạt, nhất là tại đô thị lớn. Bộ Tài chính đề xuất trình phương án nâng mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế lên 15,5 triệu đồng và người phụ thuộc 6,2 triệu đồng. Tuy nhiên nhiều ý kiến đề xuất nâng lên 50% do chi phí sống của người dân thường liên quan mật thiết với nhóm hàng hóa đáp ứng nhu cầu cơ bản như ăn, mặc, ở... Các mặt hàng này đã tăng rất mạnh 5 năm qua, chẳng hạn giá gạo thêm gần 40%, thịt heo trên 60%, nhà chung cư hơn 50%, hoặc áp dụng cơ chế điều chỉnh tự động theo CPI/lương tối thiểu thay vì chờ CPI tăng 20% mới sửa đổi.

Một điểm tiến bộ trong đề xuất là cho phép khấu trừ thêm các chi phí thiết yếu như y tế, giáo dục, bảo hiểm, tiền thuê nhà. Điều này sẽ giúp phản ánh sát thực tế chi tiêu của hộ gia đình và giảm gánh nặng thuế cho nhóm thu nhập trung bình.

Sự phát triển bùng nổ của thương mại điện tử và kinh tế số tạo ra nguồn thu mới nhưng cũng thách thức quản lý. Đề xuất quy định sàn thương mại điện tử, nền tảng số có trách nhiệm khấu trừ và kê khai thuế thay người bán. Đồng thời, ngưỡng doanh thu chịu thuế đối với hộ, cá nhân kinh doanh dự kiến nâng từ 100 triệu lên 200 triệu đồng/năm để phù hợp với thực tiễn.

Tác động của chính sách

Tác động tới ngân sách nhà nước. Việc nâng giảm trừ gia cảnh và bổ sung các khoản khấu trừ hợp lý sẽ làm giảm thu trực tiếp từ thuế TNCN trong ngắn hạn. Tuy nhiên, điều này lại giúp tăng sức mua của người dân, khuyến khích tiêu dùng trong nước - yếu tố chiếm hơn 65% GDP. Nhờ vậy, Nhà nước có thể bù đắp bằng tăng thu từ các sắc thuế gián thu khác như VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế doanh nghiệp. Đáng lưu ý, số thu từ thuế TNCN hiện chiếm khoảng 8 - 9% tổng thu NSNN. Với quy mô thu này, việc điều chỉnh hợp lý sẽ không làm suy giảm lớn nguồn lực ngân sách, trong khi lại đem lại hiệu ứng lan tỏa tích cực cho nền kinh tế.

Tác động tới công bằng xã hội. Biểu thuế nhiều bậc và mức giảm trừ thấp đã khiến một bộ phận lao động trung lưu - vốn là động lực tiêu dùng chính - chịu gánh nặng thuế cao. Điều chỉnh lần này sẽ giúp phân bổ lại hợp lý hơn, giảm bớt áp lực cho nhóm thu nhập trung bình, đồng thời tăng tính công bằng, giảm xung đột xã hội. Đây là nền tảng quan trọng để củng cố niềm tin của người dân vào chính sách tài khóa.

Tác động tới hiệu quả quản lý. Cơ chế mới với việc yêu cầu sàn thương mại điện tử khấu trừ và kê khai thay sẽ giúp thu hẹp khoảng trống thất thu, đồng thời giảm chi phí hành chính thuế. Trong dài hạn, điều này có thể bổ sung nguồn thu đáng kể cho NSNN khi thương mại điện tử chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong tổng mức bán lẻ.

Gợi ý chính sách

Thứ nhất, cần sớm luật hóa cơ chế điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh gắn với CPI hoặc lương tối thiểu vùng để bảo đảm tính linh hoạt. Điều này tránh tình trạng chính sách bị “chậm nhịp” so với biến động đời sống.

Thứ hai, cần tăng cường cơ sở dữ liệu và phối hợp liên ngành trong quản lý thuế, đặc biệt với thương mại điện tử và nền tảng số. Việc khấu trừ qua sàn chỉ hiệu quả khi có hạ tầng dữ liệu đồng bộ và khả năng giám sát chặt chẽ.

Thứ ba, cần song hành cải cách thuế TNCN với các chính sách an sinh và hỗ trợ tiêu dùng, nhằm bảo đảm người dân thấy được “lợi ích kép” từ việc nộp thuế: vừa đóng góp cho NSNN, vừa được thụ hưởng dịch vụ công chất lượng.

Thứ tư, trong quản lý ngân sách, cần tính đến độ trễ chính sách. Ngắn hạn, giảm thu trực tiếp là điều khó tránh. Nhưng nếu thiết kế hợp lý, sau 2 - 3 năm, hiệu ứng kích thích tiêu dùng và tăng trưởng sẽ giúp bù đắp và còn tạo dư địa mở rộng nguồn thu bền vững hơn.

Đề xuất điều chỉnh thuế thu nhập cá nhân là một bước đi tất yếu trong tiến trình cải cách hệ thống thuế Việt Nam. Đây không chỉ là câu chuyện về kỹ thuật tính thuế, mà là một quyết định chính sách chiến lược gắn liền với công bằng xã hội, động lực tiêu dùng và ổn định ngân sách.

Nếu được thực thi kịp thời, chính sách mới sẽ giúp giảm gánh nặng cho người dân, khuyến khích tiêu dùng nội địa, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý và mở rộng cơ sở thuế trong nền kinh tế số. Quan trọng hơn, nó sẽ góp phần xây dựng một hệ thống thuế hiện đại, minh bạch và bền vững - nền tảng để Việt Nam thực hiện mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn tới.

Anh Tuấn

Nguồn: Trung tâm Thông tin kinh tế, tài chính và thống kê