Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) của Hà Nội đã trở thành một phong trào sâu rộng, có sức lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội, huy động được sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn dân. Nhờ đó, Hà Nội đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới năm 2024, về đích trước một năm so với kế hoạch đề ra, tạo đà vững chắc cho hành trình xây dựng nông thôn hiện đại, giàu bản sắc của Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Giai đoạn 2010 - 2024, Hà Nội đã huy động được hơn 185 nghìn tỷ đồng cho xây dựng nông thôn mới, trong đó nhân dân đóng góp hơn 21 nghìn tỷ đồng. Đây là nguồn tài chính quan trọng để chính quyền và nhân dân cùng chung tay xây dựng, góp phần đáng kể để kinh tế - xã hội nói chung của thành phố phát triển nhanh và bền vững như hiện nay.  

Khi bắt đầu thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng xây dựng nông thôn mới ở năm 2010, Hà Nội đã phải đối mặt với nhiều thách thức lớn bởi khi đó diện tích nông thôn chiếm hơn 70% diện tích và dân số nông thôn chiếm khoảng 65% dân số nhưng hạ tầng còn thiếu thốn, sản xuất manh mún; thu nhập bình quân chỉ đạt 13 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo chiếm khoảng 11,25%. Trước tình hình đó và để tạo động lực phát triển nông nghiệp, nông thôn xứng với không gian, tầm vóc mới, trong 3 kỳ Đại hội của Thành phố, Thành ủy Hà Nội đều có Chương trình riêng về nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Ở nhiệm kỳ 2011 - 2015 và 2016 - 2020, Thành ủy Hà Nội đã ban hành 2 chương trình công tác trọng tâm toàn khóa đều lấy tên là Chương trình số 02 với nội dung trọng tâm về phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống nông dân. Bước sang giai đoạn 2021 - 2025, Thành ủy tiếp tục ban hành Chương trình số 04 về đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân. Đây là những kim chỉ nam quan trọng, đặt nền móng cho sự phát triển đồng bộ giữa khu vực nội và ngoại thành.

Những nét nổi bật của Hà Nội hiện nay là kinh tế tăng trưởng cao, đời sống người dân không ngừng được nâng cao, không còn hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều. Đặc biệt, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt 74,3 triệu đồng, đứng đầu cả nước, tăng gần 19 triệu đồng so với năm 2020.

Hạ tầng nông thôn được quan tâm đầu tư xây dựng và phát triển đồng bộ, hiện đại: 100% đường xã, liên thôn được bê tông hóa, nhựa hóa. 

Hạ tầng y tế và giáo dục được đầu tư xây dựng và nâng cấp: 100% trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia, 100% người dân tham gia bảo hiểm y tế; hơn 96% trường học đạt chuẩn.

Gần 96% hộ dân nông thôn được sử dụng nước sạch tập trung; hệ thống thủy lợi bảo đảm tưới tiêu cho trên 95% diện tích đất nông nghiệp.

98% làng, thôn hiện nay đều đạt danh hiệu văn hóa; cảnh quan sáng - xanh - sạch - đẹp; các di sản, lễ hội truyền thống được bảo tồn và phát huy. Một số làng nghề như Bát Tràng, Vạn Phúc còn vươn tầm quốc tế khi được công nhận là thành viên Mạng lưới thành phố thủ công sáng tạo thế giới.

Tính riêng năm 2024, 100% xã của Hà Nội đã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 229 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, tương đương 60%; 109 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, tương đương 29%. 18/18 huyện, thị xã hoàn thành nhiệm vụ, đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 6 huyện đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao. Ngoài ra, Hà Nội cũng dẫn đầu cả nước về chương trình OCOP với 3.463 sản phẩm (chiếm 21% cả nước), trong đó có chín sản phẩm 5 sao. Với những con số nêu trên, Hà Nội đã trở thành địa phương dẫn đầu và mang tính dẫn dắt cả nước trong triển khai xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu.

Trong hành trình xây dựng nông thôn mới thời gian qua, Hà Nội đã thực hiện nhiều sáng kiến được cụ thể hóa bằng cách tiếp cận riêng, như mô hình xã nông thôn mới kiểu mẫu gắn với phát triển du lịch; định hướng chuyển đổi sản xuất nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sinh thái; phong trào “Ngày thứ 7 vì nông thôn mới”, “Ngày Chủ nhật xanh”; nhà có số, đường có tên, con đường bích họa, đường hoa; đặc biệt là việc lấy ý kiến, đo lường sự hài lòng của người dân. Những cách làm nêu trên đã góp phần không nhỏ làm cho bộ mặt nông thôn Thủ đô có sự chuyển mình ngày càng tích cực, hiện đại, văn minh, mang đậm bản sắc vùng đất ngàn năm văn hiến.

Trên khắp vùng quê Hà Nội, không khó để bắt gặp những hình ảnh đầy sức sống: đường hoa rực rỡ, trường lớp khang trang, nhà văn hóa, sân thể thao nhộn nhịp, người dân phấn khởi, chủ động tham gia quản lý, xây dựng cộng đồng.

Điều đặc biệt là tư duy phát triển của người nông dân cũng đã thay đổi. Từ sản xuất nhỏ lẻ, tự phát chuyển sang làm ăn bài bản, gắn kết thị trường, áp dụng khoa học - kỹ thuật và số hóa. Khái niệm "kinh tế nông nghiệp" thay thế cho "sản xuất nông nghiệp", mở ra không gian mới cho tư duy sáng tạo, mô hình nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ ngày càng phổ biến. Qua đó, giúp cho Hà Nội không chỉ có nông thôn mới về hạ tầng, mà còn có lớp nông dân mới - văn minh, tri thức, chủ động thích ứng với chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Những vùng quê nông thôn Hà Nội một thời từng nghèo khó, phát triển manh mún nay đã ngày một phát triển, khang trang, hiện đại, giàu bản sắc. Do đó, xây dựng nông thôn Hà Nội không chỉ đạt chuẩn mới, nâng cao, kiểu mẫu, mà còn trở thành miền quê đáng sống và tự hào, góp phần khẳng định vị thế của Thủ đô anh hùng "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại"

Việc Hà Nội hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới đã đánh dấu một chặng đường phát triển đầy ấn tượng, nhưng không phải là điểm kết thúc mà là bước khởi đầu cho chặng đường phát triển mới. Trong chặng đường mới này, Hà Nội tiếp tục xác định xây dựng nông thôn mới không chỉ là nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội mà còn là hành trình đổi mới toàn diện, trong đó nông nghiệp, nông dân và nông thôn là nền tảng quan trọng trong tiến trình phát triển với tầm nhìn dài hạn, hướng tới mô hình nông thôn mới kiểu mẫu, hiện đại, nơi phát triển kinh tế đi đôi với gìn giữ văn hóa, môi trường và bản sắc vùng quê Thăng Long. 

Cùng với đó, đẩy mạnh đầu tư cho giáo dục, y tế, văn hóa, khoa học - công nghệ, hình thành tầng lớp nông dân văn minh, hiện đại, thích ứng với chuyển đổi số. Chú phát triển không gian sống xanh-sạch-đẹp, xây dựng Thủ đô hài hòa với thiên nhiên, đáng sống cho các thế hệ mai sau.

Không chỉ chăm lo kinh tế, Hà Nội còn chú trọng đời sống tinh thần. Các mô hình “làng quê đáng sống” xuất hiện ngày càng nhiều với đường hoa, bích họa, sân chơi thể thao, lễ hội văn hóa được khôi phục,.. trở thành miền quê đáng sống, nơi người dân được hưởng trọn vẹn thành quả đổi mới ấm no, hạnh phúc, văn minh.

Đại hội Đảng bộ TP Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 - 2030, đã xác định định hướng chiến lược: phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị - sinh thái, kiến tạo nông thôn hiện đại, giàu bản sắc, nông dân văn minh, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Thủ đô xanh - thông minh - bền vững.

Để bắt đầu hiện thực hoá cho một hành trình mới như đã nêu trên, Hà Nội có thể tham khao một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm sau đây:

Một là, tiếp tục phát triển kinh tế nông thôn theo hướng hiện đại, bền vững, gắn với bảo vệ môi trường. Đẩy mạnh nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, tuần hoàn, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị nhằm nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn.

Hai là, phân loại, ưu tiên đầu tư nguồn lực cho các địa phương khó khăn, để các địa phương chủ động phát huy tiềm năng, thế mạnh trong xây dựng nông thôn mới. Mục tiêu hướng đến là rút ngắn khoảng cách giữa đô thị và nông thôn.

Ba là, lan toả phát động phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”. Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền để người dân hiểu, đồng thuận, ủng hộ và cùng tham gia xây dựng nông thôn mới.

Bốn là, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, xây dựng hệ thống chính trị cơ sở vững mạnh. Đây được xem là nền tảng quan trọng để triển khai các chương trình phát triển của Hà Nội nói chung.

Năm là, sau khi Trung ương ban hành bộ tiêu chí nông thôn mới cho giai đoạn 2026 - 2035, Hà Nội sẽ rà soát, đánh giá mức độ hoàn thành của các xã để xây dựng bộ tiêu chí riêng cho Hà Nội trong giai đoạn 2026 - 2035, theo hướng cao hơn mức trung bình chung của cả nước. Từ đó, xây dựng kế hoạch, phân bổ nguồn lực và giao nhiệm vụ cho các sở ban ngành và các xã, phường thực hiện theo từng năm.

ThS. Nguyễn Thu Trang