VÌ SAO NGÀNH CBCT PHẢI THÍCH ỨNG TỐT VỚI CÔNG NGHIỆP 4.0

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư hay được gọi tắt là Công nghiệp 4.0 có lẽ được bắt đầu từ thuật ngữ Industrie 4.0 của nước Đức vào năm 2012, khởi đầu cho một kỷ nguyên phát triển mới đầy mạnh mẽ và khó lường của loài người. Nó được dự báo sẽ tác động toàn diện, sâu rộng đến mọi hoạt động kinh tế - xã hội của mọi nền kinh tế, đặc biệt là phương thức sản xuất mà gắn liền với đó là ngành CBCT (Schwab, 2016; Nguyễn Hoàng Hà, 2017; Pascual và các cộng sự 2019; Popkova và các cộng sự, 2019).

Công nghiệp 4.0 một lần nữa như các cuộc cách mạng trước đó, đem lại thời cơ và thách thức sống còn đối với tất cả các quốc gia, nhất là các nước đang phát triển như Việt Nam, hoặc nếu tận dụng thành công để bứt phá, trở thành những quốc gia phát triển giống, như: Nhật Bản, Hàn Quốc và các nền kinh tế mới nổi; hoặc tụt hậu xa hơn nữa, tiếp tục mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình. Do đó, các quốc gia đều phải chuẩn bị, sẵn sàng chuyển đổi sang một trạng thái mới, thích ứng tốt với Công nghiệp 4.0.

Đối với Việt Nam, sự sẵn sàng cho Công nghiệp 4.0 của ngành CBCT đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với quốc gia bởi đây là ngành động lực cho nền kinh tế Việt Nam kể từ khi tiến hành "Đổi mới”. Các số liệu thống kê (Tổng cục Thống kê, 2021) đã minh chứng rõ điều đó, khi CBCT hiện là ngành cấp 1 có tỷ trọng lớn nhất trong giá trị gia tăng (VA); đóng góp cho tăng VA lớn nhất; và có tỷ trọng lao động đứng thứ hai của toàn nền kinh tế (chỉ sau ngành nông nghiệp).

ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ SẴN SÀNG CỦA NGÀNH CBCT CỦA VIỆT NAM THÍCH ỨNG VỚI CÔNG NGHIỆP 4.0

Để đánh giá thực trạng về mức độ sẵn sàng của ngành CBCT của Việt Nam thích ứng với Công nghiệp 4.0, tác giả đã xây dựng một mô hình bao gồm 5 trụ cột (Hình 1) và 32 chỉ tiêu (Bảng 1) để đo lường mức độ sẵn sàng của ngành CBCT trước Công nghiệp 4.0 theo từng năm kể từ năm 2015.

Nguồn: ¹: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của UNSTAT (2021) và ILO (2022); ²: từ Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII); ³: từ Chỉ số sẵn sàng mạng lưới (NRI); ⁴: từ Farrup and Farrup (2017); ⁵: từ Chỉ số cạnh tranh toàn cầu (GCI);⁶: từDTM (2017); Liao và cộng sự (2018); Interreg Europe (2019); Anbumozhi và cộng sự (2020); Kohpaiboon (2020).

Ngoài ra, điểm khác biệt của mô hình này so với các mô hình khác là trọng số cho mỗi trụ cột sẽ bằng nhau, đều bằng 20%. Nó chứng minh rằng, 5 trụ cột đều quan trọng như nhau đối với sự sẵn sàng của Công nghiệp 4.0 trong lĩnh vực sản xuất. Các trụ cột bao gồm 32 chỉ số, trong đó trụ cột "Sẵn sàng công nghệ” có nhiều nhất với 17 chỉ số, vì nó bao gồm việc áp dụng công nghệ và kết cấu hạ tầng công nghệ. Hầu hết các chỉ tiêu trong mô hình đều được kế thừa từ các nghiên cứu uy tín như GII, NRI, GCI. Tuy nhiên, cũng có một số chỉ tiêu được tác giả tính toán dựa trên dữ liệu có sẵn: tỷ trọng của ngành sản xuất trong GDP và đóng góp của nó vào tăng trưởng kinh tế; năng suất lao động; chiến lược/sáng kiến Công nghiệp 4.0 (có = 1, không = 0), chính sách Công nghiệp 4.0 cho ngành CBCT (có = 1, không = 0).

Do sự khác biệt trong các đơn vị tính toán, để chắc chắn rằng nó có thể được chuyển đổi thành một đơn vị chung, tất cả các điểm số được trình bày trên thang điểm chuẩn hóa từ 0 đến 10 (trong đó, 10 là tốt nhất), hiển thị hiệu suất tương đối của mỗi quốc gia trong lựa chọn trên 20. Chuẩn hóa dựa trên công thức: x '= [x - Min (x)] / [Max (x) - Min (x)] * 10, trong đó Min (x) và Max (x) tương ứng là giá trị thấp nhất và cao nhất trong 20 quốc gia cho bất kỳ chỉ số nhất định nào.

Để có thể đối sánh, tác giả lựa chọn tập hợp 20 quốc gia với mục tiêu bảo đảm sự đa dạng về trình độ phát triển (các nước phát triển, các nước mới nổi và các nước đang phát triển), về không gian địa lý (châu Âu, châu Á, châu Mỹ và châu Đại Dương) và có mối quan hệ đặc biệt với Việt Nam (như: các nước Đông Âu, ASEAN, các cường quốc) nhằm góp phần có đánh giá sát thực hơn khi so sánh Việt Nam với các nền kinh tế này, bao gồm:

(i) Các nhóm nước phát triển gồm 5 nền kinh tế, trong đó có các nước thuộc G7 và các nước phương Tây khác, là: Hoa Kỳ, Đức, Nhật Bản, Thụy Điển và Australia. Đây là các quốc gia đi đầu, dẫn dắt cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

(ii) 2 nước Đông Âu thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa trước đây: Hungary và Ba Lan. Đây hai nền kinh tế có các chiến lược, chính sách khá kịp thời nhằm thích ứng với Công nghiệp 4.0.

(iii) 6 nền kinh tế mới nổi, trong đó có 3 nước thuộc nhóm BRICS gồm: Nga, Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ; Hàn Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ.

(iv) Một số quốc gia ASEAN, bao gồm: Singapore, Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Philippines, Campuchia và Việt Nam (7 nước).

Kết quả nghiên cứu cho thấy, chỉ số tổng hợp mức độ sẵn sàng Công nghiệp 4.0 cho toàn ngành CBCT của Việt Nam và các quốc gia được đối sánh như Bảng 2.

Từ kết quả nghiên cứu, có thể rút ra được một số phát hiện đáng chú ý sau đây:

- Có khá nhiều điểm tương đồng về mặt thứ hạng của Việt Nam và các nước được đối sánh. Việt Nam được xem là chưa ở mức độ sẵn sàng cao với Công nghiệp 4.0. Tất nhiên, trong một số trường hợp, tùy theo tiêu chí khác nhau, thứ hạng giữa các nước có trình độ tương tự có thể có sự thay đổi, như: theo The Economist (2018), Việt Nam có thứ hạng cao hơn Indonesia, nhưng theo Faarup và Faarup (2017), WEF (2017) và bộ tiêu chí này, Việt Nam lại thấp hơn.

- Hầu như tất cả các điểm số cho các tiêu chí về mức độ sẵn sàng của ngành CBCT của Việt Nam đều thấp hơn mức bình quân, ngoại trừ vai trò của ngành CBCT trong nền kinh tế. Nhận định này cũng tương đồng với các nghiên cứu của UNIDO và Bộ Công Thương (2019) và Delloite (2016) khi các tổ chức này đánh giá cao về vị trí, vai trò của ngành CBCT của Việt Nam.

- Thứ hạng qua các năm về mức độ sẵn sàng của ngành CBCT của Việt Nam là hầu như không đổi, nhưng có sự hoán chuyển vị trí xếp hạng của Việt Nam trong khu vực ASEAN khi Việt Nam đã vượt qua Philippines và xếp sau Singapore, Malaysia, Thái Lan và Indonesia.

- Mức độ sẵn sàng đáng lo ngại nhất trong các tiêu chí của ngành CBCT của Việt Nam trước Công nghiệp 4.0 là từ phía nhân lực và doanh nghiệp (năm 2020). Kết quả này cũng tương đồng với đánh giá từ góc độ vi mô của Bộ Công Thương và UNDP (2018). Tiêu chí thể hiện mức độ sẵn sàng lớn nhất (ngoài Tiêu chí vai trò của ngành CBCT) là Hạ tầng công nghệ. Tuy nhiên, điểm số của Việt Nam vẫn thấp hơn so với bình quân chung của 20 nền kinh tế và kém các nước trong nhóm ASEAN-5.

MỘT SỐ ĐỀ XUẤT

Chính phủ Việt Nam kỳ vọng sẽ tận dụng tối đa các cơ hội từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để có thể phát triển nhanh và bền vững nền kinh tế, để thoát khỏi cái bẫy thu nhập trung bình. Với GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 3.300 USD vào năm 2021, Việt Nam phải duy trì tốc độ tăng trưởng trên 7% mỗi năm trong 3 thập kỷ tới. Đó là một thách thức lớn đối với toàn nền kinh tế, đặc biệt là đối với ngành CBCT đang đóng vai trò chủ lực. Các kết quả từ mô hình đã cho thấy, có nhiều sự tương đồng về thứ hạng của Việt Nam với các nghiên cứu trước đó, khi nhận định ngành CBCT của Việt Nam vẫn chưa thực sự sẵn sàng cho cuộc cách mạng này, nhất là về chất lượng nhân lực và doanh nghiệp hầu như không cải thiện qua các năm và bị tụt hậu khi so sánh với các nước.

Do vậy, để nâng cao mức độ sẵn sàng cho ngành CBCT của Việt Nam trước Công nghiệp 4.0, ngoài việc tiếp tục coi trọng vị trí, vai trò của ngành CBCT như trong thời gian qua, Chính phủ Việt Nam cần khẩn trương có các chính sách đặc biệt nhằm cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và sức cạnh tranh của các doanh nghiệp thích ứng với Công nghiệp 4.0. Tăng cường đầu tư và hợp tác quốc tế trong giáo dục và đào tạo có lẽ luôn là lựa chọn khôn ngoan nhất. Trong đó, cần tập trung trong chuyển đổi mô hình giáo dục - đào tạo, xây dựng các chương trình đào tạo các kỹ năng mới, các kỹ năng chuyên sâu của Công nghiệp 4.0 cho học sinh, sinh viên và người lao động.

Đặc biệt, giải pháp căn cơ vẫn là phải thiết lập được hệ sinh thái cho Công nghiệp 4.0, tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho các hoạt động liên quan đến Công nghiệp 4.0 được lan rộng và phát triển, nhất là các ứng dụng và hạ tầng công nghệ. Để hình thành được hệ sinh thái, không chỉ đòi hỏi từ phía "trên - xuống”, mà cần phải từ "dưới – lên”, trong đó vai trò của doanh nghiệp và người tiêu dùng các sản phẩm Công nghiệp 4.0 có ý nghĩa trung tâm cho công cuộc chuyển đổi ở Việt Nam. Muốn như vậy, một môi trường khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo cạnh tranh lành mạnh luôn là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển doanh nghiệp, cộng đồng nghiên cứu và người dân trong bối cảnh Công nghiệp 4.0. Bên cạnh đó, Chính phủ cần phải có những kế hoạch hành động triển khai cụ thể thích ứng với Công nghiệp 4.0 ở tất cả các ngành, trọng tâm là ngành CBCT khi hiện nay, Việt Nam mới có chiến lược tổng thể, chưa có những kế hoạch triển khai cụ thể hay chính sách riêng có đối với từng ngành./.

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Hoàng Hà (2017). Cách mạng công nghiệp lần thứ tư: thách thức và cơ hội cho phát triển, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Cải cách quốc gia và phát triển bền vững Đông Nam Á, Hà Nội, ngày 24/3/2017

2. Anbumozhi, V., Ramanathan, K., Wyes, H. (2020). Assessing the Readiness for Industry 4.0 and the Circular Economy, Economic Research Institute for ASEAN and East Asia (ERIA), Jakarta

3. Delloitte (2016). Global Manufacturing Competitiveness Index 2016, retrieved from https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/global/Documents/Manufacturing/gx-global-mfg-competitiveness-index-2016.pdf

4. DTM (2017). Key lessons from national Industry 4.0 policy initiatives in Europe, European Commission

5. Faarup, J., Faarup, A. (2017). Global Industry 4.0 Readiness Report 2016, Danish Institute of Industry 4.0, Copenhagen, ISBN: 978-87-40485-22-6

6. Gunal, M.M. (2019). Simulation for Industry 4.0. Past, Present, and Future, Springer

7. ILOSTAT (2022). Employment Statistics, retrieved from https://ilostat.ilo.org/topics/employment/

8. Interreg Europe (2019). Industry 4.0. Policy Brief from the Policy Learning Platform on Research and innovation, European Union

9. Kohpaiboon, A. (2020). Industry 4.0 Policies in Thailand, Economics Working Paper, ISEAS, No.2002-02

10. Liao, Y. et al. (2017). Past, present and future of Industry 4.0 – a systematic literature review and research agenda proposal, International Journal of Production Research, DOI: 10.1080/00207543.2017.1308576

11. Naude, W., Surdej, A., Cameron, M. (2019). The Past and Future of Manufacturing Central and Eastern Europe: Ready for Industry 4.0?, IZA DP No.12141, Discusssion Paper Series, IZA Institute of Labor Economics

12. Nick, G. et al. (2019).Industry 4.0 in Germany, Austria and Hungary: interpretation, strategies, and readiness model, 16^th IMEKO TC10 Conference "Testing, Diagnostics & Inspection as a comprehensive value chain for Quality & Safety, Berlin, (3-4/9/2019), 71-76

13. Pascual, D.G., Daponte, P., Kumar, U. (2019). Handbook of Industry 4.0 and SMART Systems, CRC Press

14. Popkova, E. G., Ragulina, Y.V., Bogoviz, A.V. (2019). Industry 4.0: industrial revolution of the 21^st century, Springer International Publishing

15. Schafer, M. (2018). The fourth industrial revolution: how the EU can lead it”, European View, 17(1), 5-12

16. Schwab, K. (2016). The Fourth Industrial Revolution, World Economic Forum

17. Sung (2017). Industry 4.0: A Korea Perspective, Technological Forecasting & Social Change, retrieved from https://doi.org/10.1016/j.techfore.2017.11.005

18. The Economist (2018). The Automation Readiness Index: who is ready for the coming wave of automation?, retrieved from http://www.automationreadiness.eiu.com/static/download/PDF.pdf (20/6/19)

19. UNIDO (2022). Competitive Industrial Performance Index (CIP), retrieved from https://stat.unido.org/cip/

20. WIPO (2021). Global Innovation Index, retrieved from https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/

ThS. Nguyễn Hoàng Hà[1]

Viện Chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Bài đăng trên Tạp chí Kinh tế và Dự báo số 25 năm 2022

[1]Bài viết phản ánh quan điểm riêng của tác giả, không đại diện cho Viện Chiến lược phát triển, nơi tác giả đang công tác.


	Bản quyền thuộc Viện Chiến lược phát triển. Địa chỉ: 65 Văn Miếu - Đống Đa - Hà Nội – Việt Nam Điện thoại:+84-4-38431848 Fax:+ 84-4-38452209 Email: clpt@mpi.gov.vn Giấy phép số 549/GP-BC do Bộ Văn hoá - Thông tin (Hiện nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cấp ngày 19 tháng 12 năm 2004. Ghi rõ nguồn "Viện Chiến lược phát triển" khi phát hành lại thông tin từ website này.