Tôi rất thích cuộc trò chuyện vừa rồi. Xin cảm ơn tất cả các bạn đã quan tâm và tham gia. Chúng tôi chưa thể trả lời được hết các câu hỏi do thời gian có hạn. Nếu có thêm bất cứ câu hỏi gì, các bạn có thể trao đổi với tôi trên địa chỉ Twitter @gdemom, các bạn có thể viết câu hỏi bằng tiếng Việt hoặc tiếng Anh.

Vấn đề thứ nhất là sự phân biệt đối xử theo thành phần kinh tế mà lẽ ra phải được xóa bỏ từ lâu. Cơ chế ưu đãi doanh nghiệp nhà nước trong giao đất, vay vốn, tạo thuận lợi cho các tập đoàn kinh tế đầu tư vào những lĩnh vực kém hiệu quả đã dẫn đến tình trạng làm giầu cho một số cá nhân, nhóm lợi ích trong khi không tạo ra nhiều việc làm cho người dân, dẫn đến sự chênh lệch giầu nghèo gia tăng nhanh.

Thứ hai, Việt Nam chưa có sự can thiệp kịp thời đối với vấn đề chênh lệch giầu nghèo gay gắt hiện nay. 10% dân số nghèo nhất chỉ chiếm 4 % thu nhập và chi tiêu quốc gia, trong khi, con số này với 10% giầu nhất là 30%. Chênh lệch giữa hai nhóm này về thu nhập là 8 lần. Bên cạnh đó, chênh lệch phát triển giữa nông thôn và thành thị cũng đang gia tăng nhanh và chưa được điều chỉnh hiệu quả. Thực trạng này khiến cho lao động nông thôn bỏ quê hương đồng ruộng ra thành phố kiếm sống và gia nhập đội quân nghèo đô thị. Sau 30 năm, nông dân vẫn là tầng lớp thụ hưởng ít nhất thành quả của công cuộc đổi mới phát triển.

Thứ ba, hiện tượng không công bằng trong việc sử dụng nhân tài cũng là một cản trở lớn đối với hòa nhập xã hội. Những người kém tài thiếu đức thông qua những con đường khác nhau để chiếm giữ những vị trí quan trọng, nhiều bổng lộc và quyền lực, để rồi làm thất thoát những tài sản lớn của quốc gia. Điều này làm thui chột tính tích cực xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng nguồn nhân lực và tăng trưởng kinh tế, gây bức xúc, mất lòng tin trong xã hội. Tôi cho rằng công tác cán bộ cần phải có những bước đột phá ngay trong thời gian tới.

Rõ ràng, tham nhũng là một trở ngại đối với thực hiện mục tiêu hòa nhập xã hội ở nhiều phương diện. Thứ nhất, việc đòi hối lộ khiến cho chỉ có những người có tiền hối lộ mới được tiếp cận dịch vụ y tế và giáo dục. Như vậy, là không công bằng và không đảm bảo xã hội. Thứ hai, việc tham nhũng của công làm giảm nguồn kinh phí để thực hiện các chương trình xã hội. Thứ ba, khi người dân cảm nhận rằng một số người có được địa vị hay của cải do tham nhũng thì niềm tin đối với thể chế nhà nước sẽ bị giảm sút, từ đó gây ra bất ổn xã hội. Chúng tôi cũng đã bàn luận về một số vấn đề như vậy trong phần phân tích nhận thức về bất bình đẳng trong báo cáo Điểm Tình hình Vĩ mô tháng 7/2014  (Taking Stock July 2014).

Việt nam khuyến khích làm giầu hợp pháp và đảm bảo công bằng xã hội. Việc đóng góp nhiều hơn từ người giầu là hợp lý bởi song song với việc làm giầu thì trách nhiệm chia sẻ rủi ro với người dân và xã hội là cần thiết. Thông qua hệ thống thuế thu nhập và tài sản, những trường hợp thu nhập cao sẽ đóng thuế cao hơn và nhà nước có trách nhiệm điều tiết nguồn lực này cho an sinh xã hội và trợ giúp xã hội cho những đối tượng yếu thế, kể cả nạn nhân của thiên tai và những nhóm xã hội bị tổn thương do thảm họa thiên nhiên. Vào năm 2035, Việt Nam sẽ trở thành một nền kinh tế thị trường bậc trung hiện đại, trong đó số lượng người giầu và trung lưu sẽ nhiều hơn. Họ sẽ chiếm đa số trong xã hội và trách nhiệm của họ đối với thiểu số còn lại là rất cần thiết.

Không có giới hạn về vấn đề hòa nhập xã hội. Nhưng cần thiết là phải có mức độ hòa nhập tối thiểu trong một xã hội. Vì hòa nhập xã hội là cơ sở cho gắn kết xã hội, một vấn đề hết sức quan trọng để một xã hội tồn tại và phát triển.

Thực ra, không nên đặt vấn đề phải có sự hy sinh tăng trưởng để đổi lấy hòa nhập xã hội vì tăng trưởng (thu nhập, việc làm, cơ hội kinh tế…) là điều kiện cần để đảm bảo sự hòa nhập. Ví dụ, phát triển doanh nghiệp là biện pháp để thanh niên và lao động trẻ tiếp cận việc làm và có thu nhập tốt hơn, giảm nghèo và hòa nhập xã hội nhiều hơn.

Trong Báo cáo 2035 chúng ta đang nghĩ đến 2 nhóm vấn đề. Thứ nhất, làm sao để bảo đảm những người kém may mắn nhất được tham gia. Thứ hai, làm sao để bảo vệ cho mọi thành viên trong xã hội Việt Nam để họ khỏi bị ảnh hưởng bởi những rủi ro mà quốc gia phải đối mặt. trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường hiện đại ở ngưỡng thu nhập trung bình.

Nhóm vấn đề đầu tiên chúng ta đã quen thuộc. Nhóm vấn đề này liên quan tới các vấn đề về bình đẳng cơ hội. Ví dụ, về dinh dưỡng, giáo dục cơ bản, và tiếp cận các dịch vụ khác.

Nhóm vấn đề thứ hai bao hàm những yếu tố về hòa nhập xã hội ở cấp độ tổng thể hơn. Những vấn đề chính mà chúng tôi đang xem xét trong khuôn khổ của Báo cáo Việt Nam 2035 bao gồm: hệ thống/ mạng lưới để hỗ trợ cho người già, lưới an sinh xã hội, bảo hiểm y tế, và các thể chế trong thị trường lao động.

Việt Nam trở thành nước thu nhập trung bình với tầng lớp trung lưu chiếm đa số trong xã hội thì có 2 thay đổi chính. Thứ nhất, Việt Nam phải đối mặt với những rủi ro mới. Thứ hai, người dân cũng có những kỳ vọng mới về vai trò của chính phủ. Điều này đòi hỏi phải có những thay đổi về chính sách.

Thông thường, khái niệm này bắt đầu từ vấn đề kinh tế vì nó thể hiện sự công bằng trong cơ hội phát triển, các nguồn lực phát triển, việc làm và thu nhập. Nhưng chiều cạnh xã hội cũng hết sức quan trọng. Vì cũng có trường hợp có hòa nhập kinh tế nhưng không có hòa nhập xã hội. Ví dụ, người lao động ở khu công nghiệp ở Việt Nam có thể có thu nhập tương xứng với sức lao động bỏ ra, song đời sống xã hội và tinh thần của họ thì nghèo nàn và hòa nhập xã hội rất thấp.

Hiện nay, tổ chức OECD đã đưa ra một hệ thống chỉ số đo lường về khái niệm này, trong đó chú ý đến sự tham gia của người dân; quyền tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như thông tin, giáo dục, y tế, việc làm, pháp luật. Các chỉ tiêu này thể hiện tiếng nói và sự đóng góp bình đẳng của mọi người dân trong xã hội và thụ hưởng các thành quả của tăng trưởng, bất kể họ là ai.

Tôi không có ý kiến gì về việc lựa chọn thuật ngữ trong Tiếng Việt. Tôi không có lợi thế so sánh trong lĩnh vực này. Khi nói về từ "social inclusion” (tạm dịch là "hòa nhập xã hội”) thì chúng ta thường nói đến nghĩa rộng, không phải chỉ khía cạnh kinh tế. Social inclusion có nghĩa là tất cả mọi người đều được tham gia đầy đủ vào đời sống xã hội và hưởng tất cả lợi ích và cơ hội trong xã hội.

Khái niệm Social Inclusion không có nguyên nghĩa trong Tiếng Việt. Có văn bản dịch là hòa nhập xã hội, có văn bản lại nói là tăng trưởng cho tất cả mọi người hoặc bao trùm xã hội. Nếu dịch là công bằng xã hội thì cũng chưa chuẩn vì công bằng xã hội là mục tiêu cần đạt được. Tôi sử dụng thuật ngữ này với ý nghĩa là tăng trưởng cho tất cả mọi người hoặc tránh loại trừ về mặt xã hội.